Стр. 159 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

159

еобразно сочетавших в себе классицизм и модерн. В основ-

ном дома строились деревянные, в один-два этажа, изредка

с мезонином. Иногда первый этаж делали каменным, а верх-

ний – деревянным.

Взрыв золотопромышленности в конце XIX – нача-

ле XX в. всколыхнул усть-каменогорскую жизнь. Капиталы

владельцев золотых приисков росли с небывалой быстро-

той, город за короткий срок стал центром золотопромыш-

ленности края, здесь проходили съезды золотопромышленни-

ков степногоЮжного горногоокруга. «БудущаяКалифорния Рос-

сии» – так, по словам современников, называли в начале XX в.

Усть-Каменогорский уезд. Достаточно сказать, что с 1894 по

1900 г. на всех 132 работающих приисках было добыто золо-

та более 205 пудов. Были прииски, где добывалось более пуда

золота в год, а на некоторых – по килограмму и более в день.

В период с 1897 по 1913 г. население города почти

удвоилось. Росла и городская застройка. В начале XX в. в

развитии городской архитектуры наметились новые тен-

денции, во внешнем облике города произошли большие

изменения. Большой размах приобрело кирпичное строи-

тельство, появились двухэтажные кирпичные дома, город-

ские купеческие усадьбы. Их строили самые богатые люди

Усть-Каменогорска. Первым кирпичным домом был двух-

этажный дом золотопромышленников Валитовых. Купцы-

золотопромышленники играли важную роль в формирова-

нии нового облика города. Своей благотворительной дея-

тельностью они способствовали также становлению и раз-

витию просвещения в Усть-Каменогорске. На их пожертво-

вания строились здания для школ.

В городе проводилась большая Андреевская (позднее

Екатерининская) ярмарка. Базар, расположенный в центре

города, занимал целый квартал между улицами Андреевской

и Большой. В начале XX в. были построены торговые купече-

ские ряды. Они представляли собой одноэтажное, вытянутое

вдоль улицы здание. Торговые строения отличались от других

обилием декоративных элементов. В рекламных целях дозво-

лялись любые композиционные приемы и архитектурные де-

тали, которые изобретались неудержимой фантазией местных

архитекторов и строителей. Типичными образцами этой архи-

тектуры являются магазин купца Семенова, во внешнем обли-

ке которого чувствуется влияние классицизма; магазин купца

Кожевникова – своеобразное здание, решенное в стиле ранне-

го модерна, и т. д. Вместо обычных отдельных магазинов все

чаще строились двухэтажные здания, где в одной постройке

функции жилого дома сочетались с магазином или конторой.

Өскеменде, революцияға дейінгі Ресейдің кез кел-

ген шет аймақты қалаларындағы сияқты орталығында

алаң орналасқан, онда Покровский соборы тұрған. Қалаға

келгендер ең әуелі соборды көрді. Храм 1888 ж. «П. М. Ми-

хайловтың жеке қаржысы мен қайырымды адамдардың

көмегімен» тұрғызылды. Осыған жақын маңда сауда орны,

қаржы мекемесі, полиция басқармасы салынды. Өрт бақылап

тұратын мұнара, сондай-ақ қала бағы болды. Жергілікті

үйлерде сәулет өнеріндегі классицизм мен модерн үлгілері

үйлесім тапты. Негізінен үйлер ағаштан бір, екі қабатты етіп,

бірлі-жарым мезонинмен салынды. Кейде бірінші қабатын та-

стан қалап, екіншісін ағаштан тұрғызды.

XIX ғ. аяғы – XX ғ. басында алтын өнеркәсібінің

қарқынды дамуы Өскемен өмірін қозғалысқа келтірді. Ал-

тын өндірушілердің капиталы керемет тез өсті, қала қысқа

мерзімде Өскемен қаласы алтын өндірісінің орталығына

айналды, мұнда далалық Оңтүстік таулы округтің алтын

өндірушілерінің сиездері өтіп тұрды. Сөйтіп, сол кездегілердің

сөзімен айтқанда, Өскемен уезін «Ресейдің болашақ Калифор-

ниясы» деп атады. Оған 1894-тен 1900 ж. дейін жұмыс істеген

132 кен орнынан 205 пұттан аса алтын өндірілгенін айтсақ та

жеткілікті. Жылына бір пұттан астам, кейбіреулерінде күніне

бір килограмнан аса алтын өндірген кен орындары да болды.

1897-ден 1913 ж. дейінгі аралықта қала халқы екі есе

дерлік өсті. Қала құрылысы да өркен жайды. XX ғ. басында

қала сәулеті жаңа бағытта дамыды, қаланың сыртқы келбетіне

көп өзгерістер енгізілді. Бұл кезеңде құрылыстары кірпіштен

салына бастады. Екі қабатты кірпіш үйлер, қала көпестерінің

үй-жайлары пайда болды. Оларды Өскеменнің ең ауқатты

адамдары салды. Тұңғыш кірпіш үй Валитовтардың екі

қабатты үйі болатын. Алтын өндіруші көпестер қаланың

жаңа келбетінің қалыптасуында маңызды рөл атқарды. Олар

өздерінің қайырымдылық іс-әрекеттерімен Өскеменде оқу-

ағарту оқу-ағарту ісінің қалыптасуы мен дамуына ықпал етті.

Алтын өндіруші көпестердің қайырымдылық қаржысына оқу

орындарының ғимараттары салынды.

Қалада үлкен Андреев (кейінірек Екатерина) жәр-

меңкесі өткізілді. Қала ортасына орналасқан базар Андре-

ев және Большой көшелерінің ортасындағы тұтас квартал-

ды алып жатты. ХХ ғ. басында көпестердің тұтас көшені

алып жатқан бір қабатты сауда қатарлары салынды. Көз

тартарлық сәнді элементтері сауда құрылыстарының басқа

құрылыстардан ерекшелеп тұрды. Жарнама мақсатында

жергілікті сәулетшілер мен құрылысшылардың қиялынан

туған кез келген композициялық әдістер мен сәулеттік

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

11. Город Усть-Каменогорск