Стр. 317 - ТОМ2

317
онша терең қашалмаған және көпшілігінің үстін б. з. д. XIV–
XIII ғғ. жатқызылған кейінгі бейнелер жауып тұр.
Құлжабасыдағы қола дәуірінің петроглифтері ерек-
ше репертуармен және бейнелеу стилімен өзгешеленеді.
Мұнда негізінен бұқа бейнелері салынып, сол жақ бөлігі
қатар-қатар сызықтармен немесе торкөзбен сәнделген. Төрт
дөңгелекті арбаға жегілген бұқалар мен түйелерді жетеле-
ген адамдар бейнелері берілген. Антропоморфтық пішіндер
қола дәуіріндегі Қаратау, Бұқантау (Қызылқұм) таулары мен
Заравшан алабындағы петроглифтерге тән өзіндік мәнерге
ие болған. Құлжабасы бейнелерінің ішінде Таңбалының
көне петроглифтеріне ұқсас сирек кездесетін петроглифтер
сериясы кездеседі. Мұнда Таңбалы тастарындағы суреттер-
ге мәнері жағынан жақын аң бетперделі садақшылар, «күн
басты» адамдар, жануарлар бейнелері бар. Мұның бәрі қола
дәуірінің б. з. д. II мыңжылдығының екінші жартысында Шу-
Іле таулар зонасының оңтүстік бөлігінде осындай бейнелеу
дәстүрі қалыптасқандығын білдіреді. Мүмкін, Құлжабасының
ерте дәуіріндегі жартастық суреттері Таңбалы суреттерінің
тамаша галереясы дүниеге келуімен аяқталған бұл мәдени
үдерістің бастапқы кезеңдерінің бірін көрсетіп тұрған
шығар.
Күнтізбелік уақыты б. з. д. XIII ғ. белгіленген қорым-
дардың қазба жұмыстары нәтижесінде жерлеу рәсімдері мен
бұл аймақ мекендеушілерінің материалдық мәдениетінің
ұқсастығы анықталды, әдетте мәйіттерді өртеп жіберетін,
ал қалдықтарын мыс әшекейлер мен өрнектелмеген
саз балшықты ыдыстармен бірге тасты қораптарға не-
месе цисталарға салатын. Мәйіттің жатқан күйі сирек
кездеседі және онымен бірге салынған ыдыстың сұлбасы
аса күрделілігімен айрықша. Бұл ерекшеліктері Құлжабасы
қола дәуірінің зерттелген қорымдарын, жалпы, Шу-Іле
тауларының және Жетісудың басқа ескерткіштерімен
(Таңбалы, Ой-Жайлау, Қожа-бала) жақындатады.
Құлжабасыдағы кейінгі қола дәуірінің петроглифтері
б. з. д. II мыңжылдықтың аяғында Шу-Іле тауларының
оңтүстік беткейі мен Тянь-Шань тау етегін толық игеріп
алған халықтың көп құрамды болғанын көрсетеді және
Құлжабасы жартастық суреттері әр түрлі стильде болуымен
сипатталады. Бұл кезеңдегі жартастық өнердің өзіне тән
үлкен ерекшелігі нақты заттардың – қола дәуірінің соңғы
кезіндегі Қазақстан және одан сырт елдердің жерлеу орында-
рынан табылған ұқсас табылымдармен салыстыруға келетін
пышақ, айна, әйелдік әшекейлердің дүниеге келуімен бай-
ланысты болды. Бұл осы сияқты басқа да петроглифтердің
Наиболее ранние петроглифы концентрируются в двух
смежных ущельях и представлены несколькими десятками
крупных (до 0,6 м) контурных изображений быков с длин-
ными, плавно изгибающимися рогами; фигуры животных
выбиты неглубоко и часто перекрыты более поздними изо-
бражениями, предшествующими по времени гравюрам типа
Тамгалы, которые датируются XIV–XIII вв. до н. э. На скалах
Кулжабасы, изобилующих такими многослойными компози-
циями (палимпсестами), существует возможность выделить
петроглифы, хронологически относящиеся, вероятно, к пер-
вой половине II тыс. до н. э. или даже к энеолиту. Это особенно
важно, поскольку в генезисе такого феноменального культур-
ного явления как петроглифы типа Тамгалы предполагается
синтез изобразительных традиций андроновских племен
южной Сарыарки и каких-то иных групп населения юго-за-
падного Семиречья, происхождение которых пока остается
невыясненным.
Петроглифы эпохи бронзы Кулжабасы выделяются
специфическим репертуаром, иконографией и стилем изо-
бражений. В репертуаре доминируют изображения быков,
корпус которых нередко украшен параллельными линиями
или сеткой; имеются изображения запряженной быками че-
тырехколесной повозки на сплошных колесах и людей, ве-
дущих в поводу верблюдов. Антропоморфные фигуры изо-
бражены весьма натуралистично в своеобразной манере
(корпус развернут фронтально, ноги показаны в профиль),
Түйелер, адамдар мен арбалардың суреттері бар композиция.
Қола дәуірі
Композиция с изображениями верблюдов, людей и повозки.
Эпоха бронзы
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 78. Петроглифы Кулжабасы