Стр. 329 - ТОМ2

329
Сұңқар тауы мен Биназар батыр ғұрыптық кешенінің оңтүстік көрінісі
Вид горы Сункар и культового комплекса Биназар-батыра с юга
ротном направлении. Наиболее крупные из них – Сункарсай,
Улькенталды, Шолакжидели и Теректы, – начинаясь широ-
кими водосборными воронками, образуют в своих устьях
глубокие и узкие ущелья, служившие идеальной средой для
организации галерей наскальных рисунков.
Как правило, в верхней части долин у истоков неболь-
ших рек и родников находятся стоянки неолитического вре-
мени и более поздних эпох, включая средние века; частые
находки станковой орнаментированной посуды говорят о
тесных связях кочевников с оседлыми поселениями и горо-
дами Чуйской долины. В предгорной зоне располагаются не-
большие группы курганов ранних и средневековых кочевни-
ков, но самые крупные некрополи сосредоточены у южных
предгорий горы Сункар. Вдоль цепочек курганов выстроены
в линию группы поминальных оград, сложенных из семи-
восьми крупных камней. По виду эти курганные могильники
с оградами напоминают памятники Горного Алтая, относя-
щиеся к пазырыкской культуре скифского времени. Нередко
на возвышенных межгорных участках встречаются ритуаль-
ные каменные оградки и изваяния тюркского периода, но в
большинстве случаев эти монументы имеют следы поздних
разрушений.
Древнейшим исследованным памятником Хантау
является могильник Кожабала на северо-восточном склоне
горы Сункар. Здесь насчитывается около 150 погребальных
сооружений, представленных каменными ящиками в огра-
дах прямоугольной или округлой формы; в раскопанных
могилах обнаружены остатки кремации и трупоположения
түйісіп қалып жататын бірнеше тау аңғары бар. Олардың
ең үлкендері – Сұңқарсай, Үлкенталды, Шолақжиделі және
Теректі. Олар су жиналатын терең жыралар болып баста-
лып, терең де тар сайлардың сағасында жартас суреттері
галереясын жасауға таптырмас орын болып шыққан.
Әдетте, шағын өзендер мен бастаулардың қайнар
көзі болып табылатын аңғарлардың басында неолит
дәуірінің және орта ғасырларды қоса есептегенде барынша
кейінгі дәуірлерге дейінгі аралықтың қоныстары бар. Жиі
ұшырасатын өрнектері бар шыны ыдыстар көшпенділердің
отырықшы елді мекендерімен және Шу алабындағы
қалалармен тығыз байланысты болғанын білдіреді. Тау етегі
аймағында ерте және орта ғасырлардағы көшпенділердің
шағын қорған топтары орналасқан, алайда олардың ең ірісі –
Сұңқар тауының оңтүстік жақ етегіне орналасқан ірі зират-
тар кешені. Қорғандар тізбегін бойлай бір түзудің бойына
ірі-ірі жеті-сегіз тастан тұрғызылған еске түсіру қоршауы
орнатылған. Мұндай қоршауы бар бейіт қорғандары скиф-
тер уақытының пазырлық мәдениетіне жататын Таулы Ал-
тай ескерткіштерін еске түсіреді. Тау аралықтарындағы
биік жерлерде салт-жоралық тас қоршаулар мен түріктер
кезінің қойтастары кездеседі, бірақ көп ретте бұл мону-
менттер кейінгі кездерде қиратылғанның іздері байқалады.
Хантаудың зерттелген өте ерте кездегі ескерткіші
Сұңқар тауының солтүстік-шығыс беткейіндегі Қожабала
моласы болып табылады. Мұнда қоршаудағы тікбұрышты
немесе жұмыр қалыпты тас жәшіктер арқылы көрінетін
150-дей жерлеу орнының құрылысы бар. Қазылған мо-
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 79. Петроглиф Хан у