Стр. 40 - ТОМ2

40

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

56. Қаялық қалашығы

Моңғолдар Еуропадан кеткенімен олардың қорқы-

нышты елесі қалып қойды. Сондықтан моңғолдардың алдағы

жоспарларын білу, ыңғайы келсе оларды христиан дініне ену-

ге көндіру ниеті қияндағы моңғол еліне дипломаттар аттан-

дыру қажеттілігін туғызды. 1245 ж. cәуірде IV Иннокентийдің

елшісі Плано Карпини сол жаққа тапсырмамен жіберіліп,

1247 ж. күзге қарай қайта оралған. Плано Карпинидің сапар

барысы туралы есебі қызығушылық туғызды, себебі онда

көшпенді халықтар, олардың тұрмыс-салты, шаруашылығы,

өмірі жөніндегі көптеген мәліметтер, далалар мен шөлдер,

өзендер мен көлдер, көшпелі ордалар мен қалалар туралы

көптеген хабарлар болды.

Бірнеше жыл өткен соң Моңғолияға жігерлі, білімді

монах Гильом Рубрук бастаған жаңа елшілік жабдықталды.

Елшілерді исламға қарсы крест жорықтары үшін моң-

ғолдардан өзіне қолдау іздеген француз королі IX Людовик

жіберді.

Гильом Рубрук өз сапарын 1253 ж. мамырда бастап,

1256 ж. қайтып оралды. Жүрген жерлерін егжей-тегжейлі

сипаттаған оның Жетісу қалалары жөнінде, нақтырақ айтсақ,

осы уақытқа дейін белгісіз болып келген Жоңғария маңы ту-

ралы айтылған бөлігі біз үшін аса қызықты. Мысалы, ол XI ғ.

Махмұд Қашқари өзінің «Диуани лұғат ат түрік» еңбегінде

жазған Екі Оғызбен үндес келетін «әлдебір Эквиус атты жақсы

қала» жөнінде айтып өтеді.

Содан кейін Гильом Рубрук қазіргі Сарқанд жаққа,

шығысқа қарай жүрді. Ол Лепсіге жеткенде, былай деп жаз-

ды: «Бұл жазық таудан аққан сумен керемет шайылған. Мұнда

қалалар көп, алайда олардың көпшілік бөлігін татарлар қиратып

кеткен. Біз ол жерден үлкен Қайлақ қаласын таптық, мұнда ба-

зар болғанжәне оған көптеген көпестер келген. Біз мұндаМөңке

сарайындағы жұмысты реттеуге біздің жетекшімізге серік

болуға келетін Батудың бір хатшысын күтіп, 12 күн аялдадық».

Рубрук одан әрі қала мен әсіресе өзі барған ғибадатханаларды

сипаттап кетеді.

Рубрук Қаялықта 12 күн тұрып, тек әулие Андрей (30 қа-

раша) мерекесінде ғана кетті. «Қайлаққа жақын жерде, – деп

жазады Рубрук, – үш лье жерден біз тұтастай несториандық

елдімекен көрдік. Олардың шіркеуіне кіріп, көптен шіркеу

көрмегендіктен, “Патшайым, қуана бер!” – деп, бар даусымыз-

бен қуана айқай салдық».

Қаялыққа қайта оралайық. Ол XI–XIII ғғ. басындағы

деректерде Қарахан қағанатындағы түрік-қарлұқтардың

дербес иелігі, қарлұқ жабғудың астанасы – Қаялық қаласы

ретінде белгілі болған. Рубрук қаланың атын аздап бұрмалаған.

король Людовик IX, искавший у монголов поддержки в своих

крестовых походах против ислама.

Гильом Рубрук начал свое путешествие в мае 1253 г.

и вернулся в 1256 г. Он подробно описал свою поездку, где

для нас особенно интересна та часть, где говорится о горо-

дах Семиречья, а точнее Приджунгарья, о которых до недав-

него времени почти ничего не было известно. Например, он

упоминает «некий хороший город по имени Эквиус», имея в

виду созвучный ему Ики-Огуз, о котором в XI в. писал Мах-

муд Кашгарский в своем сочинении «Диван лугат ат-тюрк».

Затем Гильом Рубрук направился далее на восток, в

сторону современного Сарканда. Когда он добрался до Леп-

сы, то записал: «И эта равнина вся прекрасно орошена стека-

ющими с гор водами. На ней много городков, но в большей

своей части они были разрушены татарами. Мы нашли там

большой город Кайлак, в котором был базар, и его посещали

многие купцы. В нем мы отдыхали 12 дней, ожидая одного се-

кретаря Бату, который должен был быть товарищем нашего

проводника в устроении дел при дворе Мангу». Далее Рубрук

характеризует город и особенно храмы, которые он посетил.

В Кайлаке Рубрук прожил 12 дней и смог выехать лишь

в праздник Святого Андрея (30 ноября). «Поблизости от Кай-

лака, – пишет Рубрук, – в трех лье мы увидели поселение, со-

вершенно несторианское. Войдя в церковь их, мы произнес-

ли с радостью, как только могли громко: “Радуйся, Царица!”,

так как давно не видели церкви».

Но обратимся к Кайлаку. Он был известен в источ-

никах XI – начала ХIII в. как Каялык – столица карлукских

джабгу, самостоятельного владения тюрков-карлуков в кага-

нате Караханидов. Рубрук несколько исказил название горо-

да. Остатки его уже в наши дни были обнаружены археолога-

ми на восточной окраине села Антоновка (Койлык) на бере-

гу небольшой речки Ащибулак. Площадь, занимаемая горо-

дищем, составила чуть более квадратного километра, с двух

сторон хорошо сохранилась городская стена. В топографии

городища читается въезд и застройка в восточной части. При

раскопках его были собраны обломки больших хумов, а так-

же найден фрагмент кувшина с носиком в виде головы быка.

Керамика датируется XII–XIII вв. Из других находок следует

отметить железный кинжал и дверные железные приклады, а

также бронзовые поделки.

По словам Рубрука, «храмы ставились с востока на за-

пад, и в северной стороне устраивали комнату, выступающую

наподобие клироса, а иногда, если дом четырехугольный, эта

комната бывает в середине дома. С северного бока они делают