254
Үй ортасында, еденде ошақ тұрды. Қабырғада
шаруашылық бұйымдарын қоятын және тамақ сақтауға
қажетті ойықтар болды. Адамдар тоқыма төсеніштің, терінің
үстіне ұйықтады немесе қабырғаны бойлай аласалау сәкі жа-
сап алды.
Шаруашылық ойықтары ерекше назар аудартады.
Пішіні мен тереңдігі әртүрлі бұл ойықтарда ет өнімдері
мен әртүрлі қалдықтарды, сондай-ақ шикізаттық сүйектерді
сақтауға пайдаланылды. Мал еті әзірленіп, сақталатын
ойықтар тіпті ерекше. Қазылған ұраға жылқы еті қойылып,
үсті терімен және топырақпен жабылды. Топырақ үстіне
еттегі оттегі толық жанып біткенше от жағылды. Осылай
дайындалған ет ауасыз ұрада ұзақ сақталды. Сақтаудың
мұндай әдісі этнографиялық мәліметтерден де белгілі.
Ботай қабірлерінен жеті адамның сүйегі табылды.
Ерекше назар аударатын нәрсе – бір тұрғын үйдің бұрышына
төрт адамның бірге жерленуі.
Сондай-ақ жерлеу камерасының құрылымын қал-
пына келтірудің де сәті түсті. Ол қараусыз қалған үй қа-
бырғасының түбінде болды. Оған бөлінген бөлік былайғы
орталық бөліктен 14 жылқының бас сүйегін қалау арқылы
бөлінген. Жерленген адамдардың денесі олардың бір
мезгілде жерленбегендігін көрсетті. Егде ер адамның денесі
жылқылардың бас сүйегінен қалап тұрғызылған камераның
шеткі қабырғасына тақап қойылған. Камераға кірер есік
сырт жақтан жасалған.
Тұрғын жайдың бірінен лайдан істелген бетперде ки-
ген адамның бас сүйегі табылды. Желкесінде екі тесік, яғни
ные ямыхранилища, к которым можно было пройти по ко-
ридору. Часто одна яма служила для двух хозяев. Некоторые
ямы служили вместилищем жертвенной и культовой пищи
или «строительной» жертвы.
В центре жилища на полу находился очаг. Вокруг
стен мелкие хозяйственные ямы. В стенах котлованов так-
же делались многочисленные ниши для хозяйственных и
культовых нужд. Спали на циновках, шкурах или сооружа-
ли вдоль стены невысокие нары.
Особого внимания заслуживают хозяйственные ямы.
Разной формы и глубины, они использовались для хранения
мясных продуктов или отбросов, а также костного сырья.
Интересны «ямы-консервы», где готовилось и хранилось мя-
со животных. В выкопанную яму укладывались части туш ло-
шадей, которые закрывались шкурами и глиной. Сверху раз-
водили огонь, горевший до тех пор, пока не выгорал весь кис-
лород. После такого приготовления мясо могло без доступа
воздуха находиться там долгое время. Подобный метод хра-
нения известен и по этнографическим данным.
Открыты на Ботае и погребения: здесь найдены
останки семи индивидуумов. Особый интерес представля-
ет коллективное захоронение четырех человек, обнаружен-
ное в углу одного из жилищ.
Удалось восстановить также конструкцию погре-
бальной камеры. Сооружена она была у стенки заброшенно-
го жилища. Отведенный угол был отгорожен от централь-
ной части выкладкой из 14 лошадиных черепов. Позы по-
гребенных людей свидетельствуют о неодновременном их
захоронении. Взрослый мужчина был вплотную прижат к
стенке камеры, основание которой выложено из черепов
лошадей. Вход в камеру находился извне.
В одном из жилищ был найден череп человека в гли-
няной маске. В затылочной части имелись следы трепана-
ции в виде двух просверленных отверстий. Трепанация бы-
ла сделана на живом человеке в возрасте 11–13 лет, а умер
он лет в 30. После смерти голова его была обмазана глиной
и установлена в стенной нише.
Всего на поселении Ботай собрано более двухсот
тысяч артефактов, из них 80% – продукты каменной инду-
стрии. Основной заготовкой для производства орудий тру-
да служили отщепы различных форм и размеров. Особен-
ностью комплекса является малочисленность ядер для ска-
лывания отщепов.
Среди многочисленных находок на Ботае значи-
тельное место занимают изделия из кости. Они встреча-
Трепанацияланған бас-сүйек
Череп с трепанацией
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
21. Ботай қонысы
I...,244,245,246,247,248,249,250,251,252,253 255,256,257,258,259,260,261,262,263,264,...586