Стр. 390 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

390

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

1. Кенді Алтай

35. Қазақс нның елордасы – Астана

Ақмоланың сол кездегі бейнесін көзге елестету үшін

П. Головачевтің қаланы көргеннен кейін 1903 ж. Мәскеудің

«Азиатская Россия» деген суреті бар жинағында жарияланған

«Дала өлкесінде» деген мақаласына көңіл аудару керек. Он-

да былай делінген: «Ақмолада жергілікті бай саудагерлердің

сәулеті тартымсыз бірнеше тас үйлер бар... Көзге көрінер жер-

лерде собормен, қонақ ауласымен қатар абақты (острог)

тұр, жан-жағы 20 шаршы көшет, 3 биіктіктегі көшеттер

үшкір бөренелермен қоршалған. Абақтының алдында жалғыз

күзетші тұр... Ақмоланың көшелерінде, әрине, жарық жоқ.

Үлкен дүкендердің алдында бірнеше шам (фонарь) жағулы.

Жай уақыттарда ұзын да кең көшелер сыпырылмайды, бірақ

орталық губерниядағы шаруалардың егістігінен жақсы;

оларды шаң мен тезектен жел тазалайды... Астық базарында

ондаған «қымызхана» бар».

Өнеркәсіп қолөнер сипатында болды. 1913 ж. ста-

тис-тика бойынша Ақмолада май қайнататын, ішек-қарын

тазалайтын, жүн жуатын, 9 кірпіш және 2 қой терісі зауыт-

тары, 21 ұста, 70-тей жел диірменде 208 адам жұмыс жасады.

Төңкеріске дейін бұған 3 механикалық диірмен, механикалық

шеберхана және тағы да басқа қолмен, жартылай қолмен

істейтін кәсіпорындар қосылды.

Ақмоланың төңкеріске дейінгі үйлерінің арасы-

нан сәулеті мен құрылыс сапасы бойынша бірқатар жақсы

үйлерді атап көрсетуге болады:

- саудагер Казанцевтің үйі, 1846 ж. ағаштан салынған.

Қазір онда С. Сейфуллиннің мұражайы бар;

- қала басқармасы ғимараты – XIX ғасырдың соңында

салынған (қазір М. Горький атындағы Орыс драма театрының

ғимараты, Желтоқсан көшесі, 17). Қаланың алғашқы әкімшілік

ғимараты, қалалық басқаруға арналған бір қабатты үй;

- гимназия, ХХ ғ. соңында салынған (қазір М. Горький

атындағы драма театрының әкімшілік ғимараты, Бигелди-

нов көшесі, 72 үй). Бұл үй үш қабатты классикалық стильдегі

кірпіш ғимарат болып табылады. Төңкеріске дейін өзіне тән

сәулеті бар екі қабатты ғимарат болды. Кейіннен үстінен бір

қабат көрініс қорабы қосылды;

- саудагер Кубриннің үйі. 1920 ж. мұнда уездік атқару

комитеті, ал 1921 ж. ақпанда төңкеріс штабының үштігі, ал

одан кейін облыстық мұражай орналасты;

- Кубриннің қосымша үй-жайы, ХХ ғ. басында салынды

(мұражай, Украина елшілігі ғимараты, Әуезов көшесі, 57 үй);

- саудагер Кубриннің Сауда үйі – 1905–1907 жж. са-

лынды (қазіргі «Астана» дүкені, Кенесары көшесі, 105 үй).

Модерндік стильмен салынған;

линска, конечно, не освещаются. Несколько фонарей стоят

только у больших магазинов для лучшей охраны их от воров.

В обычное время эти широкие и длинные улицы никогда не

подметаются, хотя и унавожены гораздо лучше крестьянских

полей в центральных губерниях; их очищают ветры, часто

поднимающие целые тучи пыли и затхлого навоза… На хлеб-

ном базаре находится несколько десятков “кумысен”».

Промышленность пребывала в зачаточном состоя-

нии, носила кустарный характер. По статистике 1913 г. Ак-

молинск имел салотопенный, кишечный, шерстомойный,

9 кирпичных и 2 овчинных завода, 21 кузницу, около 70

ветряных мельниц при общем числе рабочих 208 человек.

Незадолго до революции к этому прибавилось 3 механиче-

ские мельницы, механическая мастерская, некоторые другие

полукустарные и кустарные заведения.

Из сохранившихся зданий дореволюционного Акмо-

линска следует отметить ряд интересных по архитектуре и

качеству строительства зданий:

- дом купца Казанцева – деревянная постройка 1846 г.

Ныне там располагается Музей С. Сейфуллина;

- здание городской управы – конец XIX в. (ныне ад-

министративное здание Русского драмтеатра им. М. Горько-

го, ул. Желтоксан, 17). Одноэтажный дом, построенный для

городской управы, стал первым административным зданием

города;

- гимназия – конец XIX в. (ныне административное

здание Русского драмтеатра им. М. Горького, ул. Бигель-

динова, 72). Трехэтажное кирпичное здание является об-

разцом архитектуры классического стиля. До революции

здание было двухэтажным, со своеобразной архитектурой.

Позднее был надстроен этаж, сооружена сценическая ко-

робка;

- дом купца Кубрина. В 1920 г. в нем размещался уезд-

ный исполком, а с февраля 1921 г. – штаб революционной

тройки, затем областной музей;

- флигель усадьбы Кубрина – начало XX в. (музей, зда-

ние Посольства Украины, ул. Ауэзова, 57). Флигель является

частью усадьбы купца Кубрина. Стиль – модерн;

- торговый дом купца Кубрина – 1905–1907 гг. (ныне

магазин «Астана», ул. Кенесары, 105). Стиль – модерн;

- дом купца Силина – конец XIX – начало XX в. (ул. Ке-

несары, 103);

- школа Кощегулова для мусульманской молодежи –

конец XIX – начало XX в. (ныне здание «Казкоммерцбанка»,

ул. Абая, 24). Здание школы, первоначально одноэтажное,