Стр. 289 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

289

қатыстыра отырып, үш жылдай уақыт жұмсады. Бұл іс орыс

графикасының негізіндегі қазақ әліпбиінің алғашқы үлгісі

болды.

Ыбырай Алтынсарин тек жаңашыл педагог ретінде

ғана емес, сондай-ақ этнограф-ғалым, фольклоршы және

жазушы ретінде белгілі. Императорлық орыс географиялық

қоғамының Орынбор бөлімшесі жазбалары жинақтарында

жарияланған «Очерк обычаев при сватовстве и свадьбе у

киргизов Оренбургского ведомства» және «Очерк обыча-

ев при похоронах и поминках у киргизов Оренбургско-

го ведомства» атты ғылыми еңбектер Ыбырай қаламынан

туған. Осы еңбектері үшін ол аталған қоғам бөлімшесінің

мүшелігіне сайланған болатын. Мұғалім Алтынсарин ауыл-

ауылды аралай жүріп қарттардан халық хикаялары мен

аңыздарын, мақалдары мен мәтелдерін, әндерін жазып ал-

ды. Оның жинаған материалдарының бір бөлігі «Қырғыз

хрестоматиясына» енгізілді. Ол орыс жазушыларының

шығармаларын, әсіресе мысал өлдеңдерін көп аударды.

1883 ж. Ыбырай Алтынсарин Арақарағай болы-

сына көшті. Қостанайдан 3 км жердегі Тобыл өзенінің

жағасына ағаш үй тұрғызып, төбесін қаңылтырмен жауып,

қалған ғұмырын сонда өткізді. Ыбырай Алтынсарин ау-

ыр науқастан кейін 1889 жылы 17 шілдеде қайтыс болып,

қазақ дәстүрімен әкесінің жанына Тобылдың оң жағасына

жерленді.

и учащихся старших классов светских школ степных укрепле-

ний Тургая и Иргиза. То была первая серьезная попытка созда-

ния казахского алфавита на основе русской графики.

Ибрай Алтынсарин известен не только как педагог-

новатор, но и как ученый-этнограф, фольклорист и писа-

тель. Его перу принадлежат «Очерк обычаев при сватовстве и

свадьбе у киргизов Оренбургского ведомства» и «Очерк обы-

чаев при похоронах и поминках у киргизов Оренбургско-

го ведомства», опубликованные в Записках Оренбургского

подотдела Императорского Русского географического обще-

ства. За эти труды он был избран членом-сотрудником подот-

дела этого Общества. Будучи учителем и разъезжая по аулам,

Алтынсарин встречался со стариками и записывал народные

предания, легенды, пословицы, поговорки, песни. Часть со-

бранного материала была включена им в «Киргизскую хре-

стоматию». Оставил он и литературное наследие – стихот-

ворения, рассказы, казахские переводы произведений рус-

ских писателей.

В 1883 г. Ибрай Алтынсарин избрал местом своего

проживания Аракарагайскую волость. В трех километрах от

Костаная на берегу реки Тобол он построил деревянный дом

с железной крышей, где и провел остаток жизни. Скончался

Ибрай Алтынсарин после тяжелой болезни 17 июля 1889 г. и

был похоронен по казахскому обычаю рядом с могилой от-

ца на правом берегу Тобола.

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

24. Могила Ибрая Алтынсарина