Стр. 437 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

437
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 39. Баянаул – родина жырау и акынов
(«Шығамын тірі болсам адам болып», «Оқудағы мақсат не?»,
«Оқып жүрген жастарға», «Шәкірт ойы» және т. б.). Оның
тақырып жағынан әртүрлі лирикалық шығармалары адам-
дар арасындағы сезімдер мен тарихи оқиғаларды да қамтиды.
Ақын қазақ халқының болашағы жарқын екеніне шын сенді
(«Түсімде», «Ендігі беталыс», «Кешегі түс – бүгінгі іс», т. б.). Сол
кездегі ауылдың, халықтың ауыр жағдайын «Мейрам», «Көш»
және «Қымыз» деген өлеңдерінде айтып кетті.
Сұлтанмахмұт Торайғыров қазақ қоғамындағы
әйелдер жағдайына көңіл аударып, әлеуметтік қырына зер
салды («Кім жазықты?», «Сымбатты сұлуға», «Қыз сүю», «Жан
қалқам», 1914). Ақын әдеби-көркем шығармашылығында
маңызды орын алатын үш поэма жазды («Адасқан өмір»,
«Кедей», «Айтыс»). Соның ішінде монолог түрінде жазылған
«Адасқан өмір» (1918) поэмасысының шоқтығы биік.
Сұлтанмахмұт Торайғыров қазақ көркем прозасы-
ның дамуына да үлкен үлес қосты. Оның ірі көркем
шығармасының бірі «Қамар сұлу» – қайғылы махаббат, бай
отбасынан шыққан Қамардың өлімі мен кедей Ахмет тура-
лы. Романда сол кездегі қазақ қоғамындағы әйелдердің ауыр
жағдайы көтерілген. «Қамар сұлу» романы Торайғыровтың
қазақ әдебиетіне қосқан сүбелі үлесі болып саналады.
Сұлтанмахмұт Торайғыровтың ұрпақтары 1993 ж.
Торайғыр ауылы шетінде орналасқан ақын бейітінің ба-
сына әктастан жасалған төрт бұрышты күмбез тұрғызды.
Құлпытасына өмірден ерте кеткен ақын есімі ірі әріптермен
ойып жазылған. Торайғыровтың өмірі туралы «Ақын ар-
маны» атты трилогия-романының авторы, жазушы Дихан
Әбілов: «Өлім оны алда күтіп тұрған үлкен, түзу жолдың
алдында алып кетті. Артында айтылмаған ойлары мен
бітпеген істері қалған ақын өте жас кетті» деп жазды.
Торайғыр көлінің жағалауындағы
Сұлтанмахмұт Торайғыров мазары
Мазар Султанмахмута Торайгырова на берегу озера Торайгыр
Большой вклад Султанмахмут Торайгыров внес в
развитие казахской художественной прозы. Первой по-
пыткой его создать крупное художественное произведение
стал роман «Красавица Камар» – трагическая история люб-
ви и гибели Камар, девушки из богатой семьи, и бедняка Ах-
мета. В романе поднята актуальная для того времени тема
о бесправном положении женщины в казахском обществе.
Роман «Красавица Камар» является новаторским произве-
дением Торайгырова, который проложил новые пути раз-
вития казахской литературы.
Благодарные потомки в 1993 г. над могилой Султан-
махмута Торайгырова на окраине аула его имени возвели
квадратный в плане мазар из блоков известняка, увенчанный
коническим куполом на круглом барабане. На главном фа-
саде мазара крупными буквами высечено имя безвременно
ушедшего из жизни поэта. По словам писателя Дихана Аби-
лева, автора романа-трилогии «Мечта поэта» о жизни То-
райгырова, «смерть подкосила его в самом начале большого
и верного пути. Он сгорел совсем молодым, унося в могилу
бездну невысказанных мыслей и незавершенных дел».