Стр. 443 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

443

Қарлаг басқармасы ғимаратындағы бөлмелердің бірі

Одно из помещений в здании Управления КАРЛАГа

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

1. Рудный Алтай

40. КАРЛАГ

басқармалары, конструкторлық бюролар, селекциялық

ауыл шаруашылығы стансалары құрылды. Тұтқындардың ара-

сынан орта және жаппай квалификацияланған мамандар

дайындайтын оқу комбинатыжұмыс істеді. Лагерь басқармасы

қарауында ауыл шаруашылығы тәжірибе стансасы (АШТС) мен

мал шаруашылығы бойынша ғылыми-зерттеу стансасы (ҒЗС)

жұмыс істеді. Сиыр мен қойдың семірту жөнінде арнайы экс-

педиция зерттеу жүргізді.

Тұтқындар Долинкада өндірістік комбинат салды,

онда тері өңдеп, шолақ тон тікті, пима басты. Шыны, қант,

май зауыттары, ет комбинаты, жөндеу шеберханалары бар

жөндеу зауыттары, диірмендер, тігін шеберханалары, көкөніс

кептіргіштер салынды.

1940 ж. лагерьде 12 диірмен, 9 жармалағыш, 13 май за-

уыты, бір май шайқайтын зауыт, екі ірімшік қайнататын,

9 сүзбе-ірімшік қайнататын, 11 көкөніс тұздайтын орын, бір

қасапхана болған.

Қарлагта тармақтанған өндіріс болды. Соғыс баста-

лар алдында мұнда 60 мың тонна көмір өндіретін таскөмір

шахтасы, 2 миллион дана кірпіш өндіретін 10 кірпіш зауы-

ты, 6 әктас карьері, ағаш өңдейтін шеберхана жұмыс істеп,

18 электр стансасы іске қосылған. Спасск бөлімшесінде

(1948 жылдан Степлаг бөлімшесі) 1941 ж. іске қосуға жы-

лына екі миллион жұп қолғап өндіретін жіп иіру-тоқыма

фабрикасы іске қосылуға даярланған болатын. Балқашта

орналасқан лагерь бөлімшесі мыс балқытатын зауыт

құрылысында мердігерлік жұмыстар атқарды. Құрылыста

650 тұтқын жұмыс істеді.

Лагерьдің Ақмола бөлімшесінде (АЛЖИР) бес мыңнан

астам – «Отанға опасыздық жасағандардың» отбасы мүшелері

отырды. Олардың көпшілігі «халық жауы» ретінде атылып

кеткендердің әйелдері, аналары, апа-қарындастары еді.

Мұнда тігін фабрикасы мен ауыл шаруашылығы өнімдерін

өңдейтін бірнеше кәсіпорын жұмыс істеді. Тігін фабрика-

сында 1100 тұтқын әйел жұмыс істеді.

Ал Долинка «еріксіз мемлекеттің нағыз астанасы» бол-

ды. Онда лагерьдің бас басқармасы, орта мектеп, екі аурухана,

клуб, кітапхана, пошта, лагерь соты, прокуратура, түрме мен

мемлекеттік банк бөлімшесі болды. Лагерь елден дербес өмір

сүрді. Сонымен қатар тікенек сыммен қоршалған, бүкіл әлемнен

оқшауланған бұл лагерь алып елдің органикалық бөлігі болды.

Сол елдің әр отбасында, әйтеуір біреуі тұтқындалған, немесе

жер аударылған, немесе атылған еді.

Қазір Қарағандыда 1930–1932 жж. алғашқы «мэр»

(қазіргі атауы бойынша) Кәрібоз Шектібаевты білетін адам

научно-исследовательская станция (НИС) по животновод-

ству. Действовала специальная экспедиция по нагулу круп-

ного рогатого скота и овец.

Заключенные построили в Долинке промкомбинат,

где выделывали кожи, шили полушубки, катали валенки. Их

руками построены стекольный, сахарный заводы, маслоза-

вод, мясокомбинат, ремонтный завод с ремонтными мастер-

скими, мельницы, пошивочные мастерские, овощесушилки.

В 1940 г. в лагере было 12 мельниц, 9 крупорушек,

13 маслозаводов, 1 маслобойный завод, 2 сыроварни, 9 брын-

зоварен, 11 пунктов засолки овощей, 1 бойня.

Карлаг имел разветвленное промышленное произ-

водство. К началу войны здесь работала каменноугольная

шахта с производительностью в 60 тыс. тонн угля, 10 кир-

пичных заводов с производительностью в 2 миллиона штук

кирпича, 6 известковых карьеров, деревообделочная мастер-