Стр. 491 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

491

Тақуалардың құлшылық орнына айналған кішкене үңгірлер

Небольшие пещеры и гроты, служившие монахам местом уединения и молитвы

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

1. Рудный Алтай

45. Ламаистский монастырь К зылкент

школы – строгий монастырский устав, постоянное усовер-

шенствование образования, соблюдение новой обрядности,

в том числе и празднование Нового года. Влияние ее закре-

плялось повсеместным строительством монастырей.

Утверждение ламаизма среди ойратов началось с сере-

дины второго десятилетия XVII в. В 1616 г. ойратские князья

провозгласили его религией своей аристократии. Они спо-

собствовали созданию на территории своих кочевий все но-

вых и новых монастырей, что было одной из главных форм

распространения ламаизма. Обитателями таких монастырей

были ламы и монахи, а князья лишь изредка приезжали к ним

для отправления ритуалов.

Существование духовного ламаистского центра в вос-

точной части Сарыарки было обусловлено не только полити-

ко-идеологическими интересами ойратской знати. Были так-

же причины духовного свойства. Буддизм, как и любая другая

религия, уделял особое внимание местности, где выстраивался

храм. Своеобразный ландшафт, отдаленность от мира, природ-

ная утаенность Кызылкентского ущелья как нельзя лучше спо-

собствовали отшельничеству – столь важному для созерцания

и интеллектуального саморазвития. Многочисленные гроты и

маленькие пещеры создавали условия, необходимые для дости-

жения нирваны – т. е. полного отсутствия «паутины желаний».

По тибетской традиции, монастыри обычно стро-

ятся на берегу реки. Причем, считается благоприятным,

наластыру, монастырь құрылысшыларына белгілі болды.

Мүмкін, граниттен түзілген таулы жердің өзі, яғни қызғылт

тас күн батарда қызыл реңге ие болып, буддалық сананың

маңызды символы қасиетті Меру тауына табыну идеясын

көрнекілікпен көрсеткен болар.

Бұл монастырдың қасиеттілігін бұдан асырып

дәріптеу мүмкін еместігін көрсететін тағы бір ерекшелік –

бұл қазақ халқының діни төзімділігі. Мұнда атап айтатын

бір нәрсе – ламаизм пұтқа табынушылық дінге қатынасы

жағынан өте икемді болды. Шамандық мазмұнға өз салт-

жораларын енгізе отырып, ол қазақтардың киелілік

жөніндегі түсініктерімен үндесіп жатты. Саяхатшы-

лар ұзақ уақыт ішінде жартылай қираған бұл үйден

қазірдің өзінде қорыққан жергілікті тұрғындар «…одан

бір қасиетті көреді, құрбандық ретінде оған жылқының

қылын, қойдың жүнін, ескі шүберектер апарып тастайды»

деп атап көрсетті (К. А. Мейер). Жүздеген жылдардан бергі

құрметтеу сезімі бүгінгі күні де өшкен жоқ.

Сипаттап жазғандар мен археологиялық мәліметтерге

сүйеніп, монастырь кешені төрт құрылыстан тұрады деп

сенімді түрде айтуға болады. Оның жалпы сәулеті тибет-

монғол аралас стилі бойынша шешілген, монастырь-мек-

тепке арналған сипатты ерекшелік – гелугпа: жабайы та-

стан қаланған қабырға, әкпен ақтау, үйдің негізгі пішіні

шаршы тәрізді, діңмаңдайша мен екінші қабаттың болуы