Стр. 95 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

95

Қызылтас. Қола дәуірінің тас қоршауы

Кызылтас. Каменная ограда эпохи бронзы

Қызылтас. Қола дәуірінің қорымы

Кызылтас. Вид могильника эпохи бронзы

жылдықтар тұсында тайпалар мекендегенін растайды. Ай-

наласы жартас алаңқайларда XIX–XX ғ. басында тастан

тұрғызылған қазақ қыстауларының іздері де сақталған. Мұнда

ерте кездегі және ортағасырлардағы көшпенділердің қыш

ыдыстары жиі кездеседі. Ескерткіштер топографиясы мен

табылған олжалар Молдажар мен Текебай сайларын малшы-

лар мен аңшылар ұзақ уақыт бойы пайдаланғанын көрсетеді,

ал петроглифтер осы санғасырлық қоныстың үнсіз куәсіндей

көрінеді.

Тасқа шекілген көне суреттер қара қорым үстін жа-

уып жатқан жалаңаш құмтастардағы қоныстармен неме-

се төңіректегі қорымдармен тікелей байланысы жоқтай

көрінетіні де бар. Петроглифтер ең көп шоғырланған жер –

Молдажар сайының орта тұсындағы суайрық. Күмбез тәрізді

шоқылардың беткейі мен төбесінде көлемі әртүрлі тотыққан

құмтастардың сынықтары шашылып жатады. Іргелес жатқан

екі аңғардың ортасында өзінше бір ландшафт жасап тұрған

тау жартастарының жарқыраған риян бояуы алыстан-ақ

назар аудартады. Үш мың жыл ішінде мұнда жалпы саны

2000-нан астам жартас суреттері салынған.

Молдажардағы ерте петроглифтер қола дәуіріне жа-

тады, бірақ олар әртүрлі уақыт аралығында жасалған бо-

луы мүмкін, себебі суреттерін стилі мен мазмұны жағынан

бірнеше топқа жіктеуге болады. Ең ерте кездегі петроглиф-

терде кекілі көзіне түскен жабайы жылқылар мен бұқалар

бейнеленген, антропоморфты образдар өте сирек. Таудың

оңтүстік беткейіне шоғырланған мұндай суреттер са-

лыстырмалы түрде алғанда аса көп те еме. Петроглифтердің

бұл типі Орталық Азияның көптеген жартас суреттерінде

многочисленных притоков рек Бугаз и Базар в юго-западной

части Зайсанской котловины. Географическое положение и

природные особенности района на протяжении многих вре-

мен делали его особенно благоприятным для длительного

обитания охотников, скотоводов и земледельцев, а также уз-

ловым участком континентальных путей, связывавших Юж-

ную Сибирь и ЗападнуюМонголию с Семиречьем и Средней

Азией.

На юго-западных склонах гор Кызылтас, в смежных

долинах Молдажар и Текебай, где берет истоки река Жиниш-

ке, выявлен крупный комплекс поселений, могильников и пе-

троглифов, относящихся к неолиту, эпохе бронзы, раннему

железу, средневековью и XIX – началу XX в. Стоянки неоли-

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

7. Петроглифы гор Тарбагатай