Стр. 351 - ТОМ2

351
мавзолея фланкирован трехчетвертными угловыми колонна-
ми, увенчанными ложными фонарями с куполками и неболь-
шими нишами по осям вместо проемов. Поверхности фаса-
дов выполнены в технике лицевой кладки с расшивкой швов.
Тимпан неглубокой входной арочной ниши стрельчатого
очертания облицован голубыми майоликовыми плитками
с надписью арабской графикой имени и дат жизни Сыпатай-
батыра. Плоскости остальных фасадов оформлены неглубо-
кими стрельчатыми арочными нишами. Через несколько лет
после завершения строительства купол мавзолея, кровля и
навершия-куполки угловых колонн портала были покрыты
оцинкованным кровельным железом. Интерьер мавзолея не
имеет декоративного убранства, поверхности стен и купола
оштукатурены и побелены, пол выстелен квадратными кир-
пичами. Стрельчатые арочные ниши в центре каждой стены
и в углах образуют в квадратном помещении восьмигранник,
выше переходящий в барабан, на который опирается купол.
Еще более широкую известность в середине XIX в.
приобрел у южных казахов Байзак-батыр – бий, активный
участник борьбы казахского народа с кокандским владыче-
ством. Он родился в 1789 г. близ Аулие-Аты (ныне город
Тараз) в семье легендарного батыра Мамбета Кундасулы, ко-
торый, по преданиям, был видным сподвижником Абылай-
хана. Уже в молодом возрасте, проявив незаурядные органи-
заторские способности и высокие нравственные качества,
Байзак заслужил уважение не только у соплеменников, но
и у кокандских властей, которые присвоили ему почетный
титул «датка», дававший право на освобождения от налогов
и личные привилегии. Он был известен в Шу-Таласском
междуречье и как инициатор процесса оседлости и осво-
ения поливного земледелия в среде кочевых скотоводов. В
округе современного города Тараза сохранились остатки
более 20 построенных им оросительных каналов.
В 1845 г. Байзак-датка примкнул к народно-освобо-ди-
тельному движению против царизма и военно-поли-тиче-
ской экспансии Коканда и находился в составе ближайших
сподвижников султана Кенесары Касымулы. Его активное
участие в освободительном движении на территории Шу-
Таласского междуречья нашло яркое отражение в устном
народном творчестве казахов Южного Казахстана. Весной
1847 г. во время сражения с кыргызскими манапами вблизи
урочища Кеклы-Сынгыр на реке Шу Байзак попал в плен вме-
сте с султаном Ержаном Саржанулы; это случилось за три дня
до пленения Кенесары. После освобождения из плена Бай-
ды. Кесененің күмбезі көгілдір түсті тақтайлармен қапталып,
қабырғасы сылақпен әшекейленген.
1980-ші жж. басында бұл ескерткішке зерттеушілердің
көзі түскенде, ескерткіш аздап бүліне бастаған болатын: негізгі
фасадтағы қабырға 6 м биіктікке дейін сақталған, ал басқа
бөліктерінде 1,5 м дейін ғана сақталған. Оңтүстік Қазақстан
аймағындағы сол кезеңдегі ескерткіштердің біразын
зерттеудің нәтижесінде, қайта жөндеу жұмыстары жүргізіліп,
кесенелер өздерінің алғашқы қалпына келтірілді. Сыпатай
батырдың туғанына 210 жыл толуына байланыстыжергілікті
халықтың бастамасымен кесенені жөндеу жұмыстарына біраз
қаржы жиналып, жоба жасалып, (Сәулетшілері Ю. Литви-
ненко мен В. Ким, инженері П. Кибиткин) кесене қайта
жөнделді. Кезінде кесене іргетассыз салынғандықтан, оған
тиісу қауіпті еді, 1991 ж. қабырғаларының қалғаны алынып,
ескі құрылыстың орнына іргетас қаланып, жаңа кесене салын-
ды. Ескі кірпіштер қабырғаның төменгі жағы мен қақпаны
қалауға пайдаланылды.
Сыпатай батырдың жаңа кесенесі күйдірілген кірпіштен
тұрғызылды. Кесененің қақпасы төртбұрышты бағаналармен
тірелген, ішінде шам тәрізді әшекейлер бар. Фасадтың бет жағы
сыланған. Кіре берістегі арка жақтауында көгілдір тақтаймен
Сыпатай батырдың аты-жөні мен өмір сүрген жылдары арабша
жазылған.
Кесене құрылысы біткен соң бірнеше жылдан кейін кесе-
не күмбезі мырышты темірмен қапталды. Кесене ішінде әсемдік
заттар жоқ, қабырғалары мен күмбездері сыланып, ақталған,
Меркі ауылындағы Әлібекұлы Сыпатай батыр (1781–1868)
ескерткіші
Памятник Сыпатай-батыру Алибекулы (1781–1868)
в селе Мерке
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 80. Могилы батыров