Стр. 52 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

52
торлқын да зор. Жағадан шығандап кеткендердің қайғылы
оқиғаға душар болып, «Шүмектің» қаһарына ұшырағандары
аз емес. «Шүмектің» дауылынан соң міндетті түрде жайма-
шуақ күн туады.
«Ұранқай» соқса – жауын күтпе!» Ұранқай желі Ұран-
қай өзені ағатын сайдан шығып солтүстікке қарай соғады.
«Тыныш жел» оңтүстік-батыс бағытта, көл бойлай еседі. «Ты-
ныш жел» тұрақты, ол соққан кезде үш күн бойы жауын-
шашын жауады. Ал «Темірбек» желі «Шүмек» сияқты, желі
тым қатты әрі дауылды, толқынды оң жағалаумен қуады,
бұлттарды міндетті түрде айдап әкетеді.
Көлге көптеген бұлақтар мен шағын өзендер келіп
құяды. Олардың ең үлкені – Күршім тауынан ағып шығатын
Тополевка өзені. Бұл өзен негізінен қар суымен толығыды.
Өзен қым-қуат, тарам-тарам тармақталған атырау құрайды.
Тұп-тұнық су көлге құяр тұста шалғынды жағалар мен шағын
аралдарды бойлай, теректер мен ұзын шалғын шөптер арасы-
нан ақырындап ағады. Тал мен самырсындар араласа өскен
терек тоғайлары үшін өзенді де Тополевка (Теректі) деп
атаған.
Сондай-ақ Марқакөлге Матабай, Мылтықбай, Елов-
ка, Байпақсу, Қарабұлақ, Жиренбайтал секілді тағы да басқа
біршама өзендер құяды.
Көркі, тазалығы мен мөлдірлігі, су режимі жағынан
Марқакөлді Байкалмен ғана салыстыруға болады. Одан
Қалжыр өзені ғана ағып шығып, жартасты, ну-қорысты Азу-
тау тауын аралай ағып, Зайсан ойпатына түседі де, әрі қарай
ашық даламен Қара Ертіске бет түзейді.
Қорықтың шекаралары Азутау жоталарының солтүстік
және Күршім жотасының оңтүстік беткейлерін қамтиды. Теңіз
«Урунхай» – дождя не жди! Дует на север, вырыва-
ясь из щели, по которой течет речка Урунхайка. У «тихуш-
ки» юго-западное направление: ветер дует вдоль озера. «Ти-
хушка» устойчив, при нем дня три стоит ненастье. Наконец,
«темирбек» – как и «чумек», силен и напорист, гонит волну
вдоль южного берега и обязательно надует дождь.
В озеро впадает множество ручьев и небольших речек.
Самая большая из них Тополевка, сбегающая с Курчумских
гор. Питают ее в основном снеговые воды. Речка образует при-
чудливую, изрезанную рукавами дельту. Чистая, как воздух,
вода при впадении в озеро струится вдоль осоковых берегов
и островков, среди тополей и высоких луговых трав. Из-за за-
рослей лавролистного тополя, растущего здесь вперемежку с
ивами и пихтой, речку и назвали Тополевкой.
Из наиболее значимых речек в озеро впадают Мата-
бай, Мултыкбай, Еловка, Байпаксу, Карабулак, Жиренбай-
тал и др.
По общей красоте, чистоте и прозрачности воды, по
водному режиму Маркаколь сравним с Байкалом. Из него
также вытекает одна-единственная речка – Кальжир и ска-
листыми, труднопроходимыми теснинами гор Азутау вы-
рывается в Зайсанскую котловину, пробираясь далее сол-
нечной пустыней к Черному Иртышу.
Границы заповедника охватываются северными скло-
нами гор хребта Азутау и южными – Курчумского хребта.
На вершинах выше 2000 м над уровнем моря все лето сохра-
няются снега.
В растительном покрове Маркакольской впадины не
менее тысячи видов высших сосудистых растений. Заметим,
на всем Алтае их немногим более двух тысяч видов.
Марқакөл күзі
Осень на Маркаколе
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
3. Марқакөл табиғи қорығы