Стр. 60 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

60

Айғырқұм құмы мен Зайсан ойпатының шекарасы

Граница Зайсанской впадины с песками Айгыркум

Қара Ертіс өзені

Река Черный Иртыш

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

4. Зайсан ойпаты

мен жабайы жылқылар үйірімен жайбарақат жайылып

жүретін, жабайы түйелер кездесетін. Шалғын мен қамыс ара-

сында жабайы аңдар көп болатын. Бір қария жазғы таңсәріде

қамыс басынан мойнын созып жан-жағын бақылап тұрған

жолбарысты көргендігін әңгімеледі».

100–150 жыл бұрын жануарлар әлемі осындай болған.

Қазіргі уақытта аталған жан-жануарлар мен құстар мейлінше

сиреп, «Қызыл кітаптың» құрып бара жатқан «кейіпкерлеріне»

айналған.

Солтүстік Зайсан маңындағы көз тартарлық

жерлердің бірі - жолаушы алдынан күтпеген жерден шыға

келетін Қараберік тауы. Палеозой ішінде пайда болған ол –

ғаламшардың ежелгі куәгері. Қараберік алыстан көзге ша-

лынады. Сағым ойнаған аптап ыстықтан қайнап тұрған ауа-

да сіз Зайсан көліне жақындаған сайын тау бұрқақтың күміс

ағынын шашып жіберіп, көкжиектен жоқ болып кететін көк

кит тәрізді баяу әрі батыл қалқып су бетіне шығады. Алай-

да алып дәу жер қойнауына батпайды. Жақындаған сай-

ын үлкейіп, минут сайын көк түсі азая береді, қарайып,

көмескіленеді. «Бұл не, сағым ба?» – дейсіз түсінбей. Жүре ке-

ле «көк киттің» көк кит емес нағыз қара тау екендігіне көзіңіз

жете түседі. Таудың сұсты қалпының бір сиқыры бардай кісіні

өзіне ынтықтыра түседі.

Жел мен күн өтінде тотығып жылтыраған құздар мен

тастар оған ерекше түр береді. Маужыраған шыңдарынан

тірі жан жоқ кеңістіктің ұшы-қиыры жоқ көз жетпес көрінісі

ашылады. Қиырдағы қуаң даладан қураған өсімдіктер өрнегі

көрінеді. Ақ шаңдақ сорлар ағараңдайды, тақырлар мен

алуан түсті «ыстық»топырақтың ошақтары сап-сары болып

көрінеді. Ескілікті дүние-тіршілік туралы бір сәзім адам жа-

нын баурап алады.

таем мы у краеведа В. А. Хахлова. – Громадные стада дроф,

копыток, рябков, кречеток населяли степи. Тут же лениво

паслись табуны сайги, отдельные семьи газелей, куланов

и диких лошадей, встречались дикие верблюды. Луга и ка-

мыши вмещали большое количество дичи. Один старик

рассказывал, как в летнюю зорю однажды он наблюдал

показывающегося над поверхностью метелок камыша вы-

скакивающего тигра, который таким образом осматривал

местность».

Так выглядел животный мир 100–150 лет назад. В на-

ше время все названные виды стали не только редкими, но

и исчезающими «героями» Красной книги.

К геологическим достопримечательностям Северно-

го Призайсанья относится всегда неожиданно встающая пе-

ред путником гора Караберик. Рожденная в чреве палеозоя,

она – свидетель древнейшей жизни планеты. Замечаешь ее

издали. В кипящем от перегрева воздухе, где сменяют одна

другую картины резвящихся миражей, гора по мере вашего

приближения к озеру Зайсан медленно и уверенно всплыва-

ет синим китом, чтобы выбросить серебристый куст фон-

тана и исчезнуть с горизонта. Однако монстр не погружа-

ется в пучину недр. С каждым километром он становится

все больше и с каждой минутой убавляется в нем синевы.

Он чернеет и мрачнеет. «Что это, тоже мираж?» – недоуме-

ваете вы. Но проходят минуты быстрой езды, и вы убежда-

етесь, что «синий кит» – реальность. На глазах он обраща-

ется в черную гору, встреча с которой волнует и притяги-

вает волшебством грозного облика.

Открытая ветрам и солнцу, гора эта, в общем-то, пу-

стынна, а опаленные до синевы, залитые лаковым блеском

окислов скалы и камни придают ей совершенно незем-