Стр. 11 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

11

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

Предисловие

ерекшеліктердің барлығы мейлінше сақталуда. Археоло-

гия, тарих, сәулет өнері, монументтік өнер саласының

тарихи ескерткіштері мәдени игіліктердің алуан түрін

аңғартса, халық жадындағы тарихи жер-су атаулары

(Қалмаққырған, Аңырақай, Қазығұрт, Кеген арасаны, т. б.)

ел тарихындағы маңызды уақиғалардың куәсі болып са-

налады. Осындай материалдық және бейматериалдық

мұралар бір ғана энциклопедиялық басылымда тұңғыш

рет біріктіріліп отыр.

Атласқа енетін нысандарды таңдау мәселесі құ-

растырушылар алдындағы қиын міндеттерді бірі бол-

ды. Атласта, бірінші кезекте, ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік

мұрасы тізіміне енген танымал ескерткіштер – «Қожа

Ахмет Яссауи кесенесі архитектуралық кешені» мен

«Тамғалы археологиялық ландшафтының петроглифтері»,

сондай-ақ дүниежүзілік мұраның әлеуетті нысанда-

ры ретінде танылған ескерткіштер (Отырар шұраты

ескерткіштері т. б.) берілген. Еліміздің барша өңіріндегі

мәдени игіліктердің әртүрлілігін көрсетуге ұмтыла

отырып, құрастырушылар Атласқа сондай-ақ көнелік;

бірегейлік; сиректік; қандай да бір тарихи кезең не-

месе географиялық өңір үшін танымалдық; ұлттық

тарихтың маңызды оқиғалары, тұлғалар не мәдениет

құбылыстарымен байланыстылық өлшемдері бойынша,

ең соңында сақталуы және түпнұсқалық деңгейі бойын-

ша құнды әртүрлі санаттағы ескерткіштерді енгізу қажет

деп тапты. Тарихи ескерткіштер үшін маңызды өлшем –

оның шынайы орналасқан орны мен тарихи оқиғалар

және тұлғалармен байланысын дәлелдейтін сенімді

дереккөздер. Жалпы алғанда Атлас оқырмандарды

200-ден астам табиғи, тарихи және мәдени ескерткішпен

таныстыратын 133 мақаладан тұрады, себебі бұл

ескерткіштердің көпшілігі жалғыз ғана нысан емес, олар

Маңғыстаудың діни сәулет өнері ескерткіштері, беғазы-

дәндібай мәдениетінің қорымдары немесе Қазақстанның

жартас суреттері тәрізді ескерткіштер кешендерін неме-

се топтамасын құрайды.

Атластағы ғылыми-көпшілік мақалалардың ав-

торлары – жылдар бойы осы ескерткіштерді зерт-

теумен шұғылданған және оларды сақтап қалуға

мол үлес қосқан ғалымдар мен мамандар. Осы

басылымның айрықша ерекшелігі – мұнда тек бұрынғы

важнейших государственных заповедников, на особо

охраняемых территориях которых сохраняется био-

логическое и ландшафтное разнообразие всех пред-

ставленных в Казахстане ландшафтных зон. Многооб-

разие культурного достояния передают памятники не-

скольких категорий – археологии, истории, архитек-

туры, монументального искусства; при этом выделяет-

ся категория памятных исторических мест: места важ-

ных сражений (Калмаккырган, Аныракай), священные

горы (Казыкурт) и водные источники (Кегенский ара-

сан). Особое внимание уделяется объектам материаль-

ного наследия номадов. Такой широкий диапазон па-

мятников материального и нематериального наследия,

объединенных замыслом в одном энциклопедическом

издании, представляется впервые.

Сложной задачей для составителей явился выбор

вошедших в Атлас объектов. В первую очередь, в Атласе

представлены широко известные памятники, включен-

ные в Список всемирного наследия ЮНЕСКО – «Архи-

тектурный комплекс мавзолея Ходжи Ахмеда Ясави» и

«Петроглифы археологического ландшафта Тамгалы», а

также серия памятников, признанных потенциальными

объектами мирового наследия (памятники Отрарского

оазиса и др.). Стремясь представить многообразие куль-

турного достояния всех регионов страны, составители

сочли необходимым включить в Атлас также памятни-

ки разных категорий, представляющие ценность по сле-

дующим критериям: древность; уникальность; редкость;

репрезентативность для того или иного историческо-

го периода или географического района; связь с важны-

ми событиями национальной истории, личностями или

явлениями культуры, и, наконец, степень сохранности и

подлинности. Для памятников истории важным крите-

рием является наличие достоверных документальных

источников, подтверждающих его действительное ме-

стонахождение и связь с историческими событиями и

личностями. В целом, в Атласе содержится 133 статьи,

знакомящие читателя с более 200 памятниками приро-

ды, истории и культуры, поскольку многие из них явля-

ются не единичными объектами, а образуют целые ком-

плексыили серии памятников, как, например, памятники

культовой архитектуры Мангыстау, некрополи бегазы-