Стр. 129 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

129
жазында оқуға қиындық келтірілген мәтін Франция ғылым
академиясына жіберілген болатын. Латын аудармасы
мағынасы жөнінен түпнұсқадан алшақ болып шықты да,
1735 ж. Шығыс Сібірде болған академик Г.-Ф. Миллер әлгі
беттің көшірмесін моңғол ламасы Агван-пхунцхог Доржыға
көрсетті. Лама моңғол тілінде мәтіннің бастамасына дәл ау-
дарма жасады, содан кейін бұл беттің мазмұны орысшала-
нып, 1747 ж. жарияланды.
ХХ ғ. басында Ресей шығыстануында будда мектебі
қалыптасты да, ондағы ғалымдардың еңбегі арқасында
мәтінді түсіну мүмкін болды. 1989 ж. РҒА Шығыстану
институтының тибеттанушысы М. Воробьева-Десятовская
Абылайкиттен табылған беттің жаңа аудармасын жариялап,
мәтінге өз түсіндірмесі мен транслитерация берді.
150 жыл бұрын табылған рариретті манускрипт не
болып шықты? Бұл парақ ортасында көлемді салтанат-
ты қолжазбада күміс әріптермен жазылған тығыз жылтыр
зығыр қағазы, ондағы әрбір беттің екі жағы сегіз жолдан
тұрады. Парақтар қорапқа тізілген де екі бетіне жібек не-
месе зерлі жібек мата керілген екі тақтайшаның аралығына
орналастырып, басқа қолжазба кітаптармен бірге сақталған.
Жариялау үшін алынған парақ «Махамантранудхари-
сутра» шығармасынан болатын, оның тибетше аты – «Ұлы
мантраға бару туралы сутра». Онда мантраның Бодхисат-
твамен байланысты бейнелі және нақылды санскрипттік
мәтіні келтірілген. Ғалымдар, қолжазба Тибеттен әкелініп
Абылайкит бұтханасында сақталуы мүмкін деген күдік
келтіреді.
Гвардия майоры И. Лихаревтің әскери жасағымен
болған 1720 ж. экспедиция тек тибет қолжазбаларын ғана
емес, сондай-ақ көне дәуір өнерінің тоғыз аса құнды затын
тапты. І Петр қолжазбалар кітапханасын «қымбат бағалы
бұйым» деп есептеп, қола мүсінді өз кабинетіне қойды.
Патша өлгеннен кейін оларды Кунсткамераға өткізіп,
Ғылым академиясының сурет палатасының суретшілеріне
Жоғарғы Ертістен табылған қазба ескерткіштердің суретін
салу тапсырылды. Ол суреттер Ресей Ғылым академиясы
Петербург бөлімшесінің мұрағатында сақтаулы тұр. Осы
күні тарихшы-шығыстанушы А. П. Терентьев-Катанский
ондағы алты жасанды бұйымға кәсіби анықтама берді.
1) Жасыл ыдыс – тибет-моңғол будда өнеріндегі
орнықты образ болып табылатын ламалық пантеонның
әйгілі құдайын бейнелейтін әйел мүсіні;
2) Салт атты адам, оның артында қолшатыр ұстаған
бала, олардың алдында – діндардың мүсінін, ат тұяғының
археологические находки из Верхнего Прииртышья. С тех
пор эти рисунки хранятся в Петербургском филиале Архива
Российской академии наук. В наши дни историк-востоковед
А. П. Терентьев-Катанский сделал по ним профессиональное
определение шести артефактов:
1) скульптура женщины, изображающая Зеленую Та-
ру – популярную богиню ламаистского пантеона, чей образ
является устоявшимся в искусстве тибетско-монгольского
буддизма;
2) всадник, за ним ребенок с зонтом, перед ним – фи-
гура священника, под копытом коня стилизованное изобра-
жение облака или коралловой ветки. Эта редкая статуэтка вы-
полнена в греко-буддийском стиле, который сложился в Се-
верной Индии и Афганистане, а потом распространился в
странах Центральной Азии, V–VII вв.;
Абылайкиттен табылған көне джахарани бұлама қағазы
Древний свиток джахарани из Аблайкита
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
9. Ламаистский монастырь Аблайкит