Стр. 131 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

131

астында стильденген бұлт немесе маржан тізілген бұтақша

бейнеленген. Бұл сирек кездесетін мүсін Солтүстік Үндістан

мен Ауғанстанда қалыптасып, кейін, V–VII ғғ. Орталық Азия

елдеріне таралған грек-будда стилінде жасалған;

3) Ауыр қарулармен қаруланып (ирандық, римдік

термионологиясында – катафрактарий), қолындағы най-

засын жоғары көтеріп ұстаған V–VII ғ. Иран салт атты

жауынгерінің мүсіні;

4) Басында лавр веногы бар, қолына императорлық

аса таяқ ұстаған IV–V ғғ. Рим императорының шамдал

мүсіні;

5) Қолында қылдан жасаған желпуіш, басында –

шенеуніктің бас киімі, омырауында таспиығы, арқасында

айдаһары болуы ықтимал, қасиетті даостықты (сегіз

«өлместің» біреуі бейнеленген) мүсін, Қытай, VIII–IX ғғ.;

6) зооморфтық сауыт (қаздың бейнесі), Визан-

тиядан немесе Таяу Шығыстан шыққан (Аравия, Сирия),

V–VIII ғғ.

1464–1470жж. Қазақ хандығы құрылды. Осы кездері ой-

раттардың қазақ жеріне шапқыншылығы күшейді. XV ғ.

екінші жартысында олар Шығыс Қазақстан аумағын жау-

лап алды. Жоңғар тайшылары осы өлкеге бекіністер мен ла-

ма бұтханаларын салу арқылы біржола орнығып алуға тыры-

сты. 1655–1657 жж. хошоуыт Байбағас ханның ұлы ірі ой-

рат тайшысы Абылай Сибинка көлдерінің маңындағы Қалба

жоталарының етегінде

Абылай-кит

(Абылай-хит, Абылай-

хийд) атымен белгілі «Абылай бұтханасын» салдырды.

Ол үшін таңдалған жер төтенше сәтті болды. Қалба

таулы өлкесі – Ертістің сол жақ жағалауындағы Алтайдың

бірден-бір тау тізбегі. Бұл өлкедегі таулар ірі құзды

баурайларының ғажайып пішіндерімен, ортасындағы

Қайың тозына жазылған ойрат жазуының үзіндісі. Абылайкит XVII ғасыр

Фрагмент ойратского письма на бересте из Аблайкита. XVII век

воте – четки, за спиной, вероятно, изображение дракона, Ки-

тай, VIII–IX вв.;

6) зооморфный сосуд (фигура гуся), по определению,

византийского или ближневосточного происхождения (Ара-

вия, Сирия), V–VII вв.

Как известно, в 1465–1470 гг. образовалось Казахское

ханство. В это время усилились набеги ойратов на казахские

земли. Во второй половине XV в. они захватили территорию

Восточного Казахстана. Джунгарские князья-тайджи стреми-

лись основательно освоить этот край, возводя крепости и ла-

маистские храмы. В 1655–1657 гг. крупным ойратским тайд-

жи Аблаем, сыном хошоутского Байбагас-хана, в отрогах Кал-

бинского хребта у Сибинских озер был построен укреплен-

ный ламаистский монастырь, или сумэ, известный под на-

званием Аблай-хит (Аблай-кит, Аблай-хийд), т. е. «монастырь

Аблая».

Место для него было выбрано чрезвычайно удачно.

Калбинское нагорье – это единственная горная цепь Алтая

на левом берегу Иртыша. Горы в этих местах отличаются кру-

тыми скалистыми склонами причудливых форм, в обрамле-

нии которых располагаются пять сказочно красивых озер.

Долины рек Талды и Талды-Булака, 2–3 км шириной, пред-

ставляют собой прекрасные пастбища.

По предгорьям Калбинского хребта, в том числе и че-

рез Аблайкит, проходил древний торговый путь из России в

Китай. Поэтому и была построена здесь крепость-монастырь,

которая господствовала над долиной реки Аблакетки, Сибин-

скими озерами и закрывала путь с запада в долину Таргына

и далее к Иртышу.

Монастырь был расположен в живописной местно-

сти, которую в направлении с севера на запад замыкали вы-

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

9. Ламаистский монастырь Аблайкит