Стр. 138 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

138

«Абылайкит палаталарының сұлбасы».

XVIII ғасырдың басындағы сызба

«План Аблайкитских палат». Чертеж начала XVIII века

Абылайкит бұтханасы төңірегіндегі киелі көл

Священное озеро на территории монастырского

комплекса Аблайкит

П. Паллас (1771), Г. де Геннин (1734), В. Шишков (1737),

И. Сиверс (1791), Г. Спасский (1811), К. А. Мейер (1826),

А. Гумбольдт (1828–1829), П. Чихачев (1846), А. Влангали

(1851), В. Радлов (1865), В. Никитин (1902), А. Адрианов (1928),

С. Черников (1935, 1937) және т. б. зерттеді.

И. М. Лихарев экспедициясынан бері үш ғасырдай

уақыт өтті, ал тарихшылар мен өлкетанушылар әлі күнге

дейін Абылайкит бұтхана-бекінісіне қатысты әртүрлі заттар

табуда. Будда құдайының күміс мүсіні Бусмаю қыстауына

жақын жерден, батыс еуропалық қанжар Қызылтас та-

уынан табылса, бекініс аумағынан кірпіш сынықтары,

бағандардың іргетасы, XVII ғ. тибет-қытай ғұрыптық

қанжары табылды. М. И. Воробьева-Десятовскаяның

анықтауы бойынша тибеттік литералар жазған санскритті

мәтін — көне шиыршық қағаз «джахарани» керемет ол-

жа болып табылады. Мәтін екі бағанаға орналасқан, оқи

алғандардың жекелеген түсініктерінде жалбарыну мазмұны

айтылады. Кали әйел құдайдың есімі аталады. Мұнда сау-

ытында белгілері бар тасбақа, 12 жылдық циклдің жану-

арлары, төрт бақа (судың қорғаушысы), тілдерімен отты

және дүниенің төрт құбыласын қорғап тұратын төрт әйел

құдайы бейнеленген.

Мұрағаттық зерттеулер нәтижесінде отыз жыл бұрын

тарихшы Е. А. Княжецкая Петербург Ғылым академиясының

қорларынан «Абылайкит палатасының жоспары» атты

бұтхананың қолжазбалық сызбасын тапты. Жазуы мынау:

«Сие строение обретаеца над невеликою рекою которая

именуеца Аблакви, да при Иамышевской дароге к сталице

ные предметы, связанные с монастырем-крепостью Аблай-

кит. Серебряная статуэтка буддийского божества найдена

близ зимовки Бусмаю, западноевропейский меч – на го-

ре Кызылтас, на территории крепости обнаружены фраг-

менты облицовки и кирпичи, основания колонн, ритуаль-

ный тибетско-китайский меч XVII века. Уникальной наход-

кой является древний свиток «джахарани» – санскритский

текст, выписанный по определению М. И. Воробьевой-

Десятовской тибетскими литерами. Текст размещен в два

столбика, содержит заклинания с отдельными пояснения-

ми, в чью честь их читать. Из имен собственных упомина-

ется богиня Кали. Здесь же изображены черепаха со зна-

ками на панцире, животные 12-летнего цикла, четыре ля-

гушки (хранители вод), четыре богини защиты с языками

пламени и хранители сторон света.

В результате архивных поисков тридцать лет назад

историком Е. А. Княжецкой найден в фондах Петербургской

Академии наук рукописный чертеж монастыря под названи-

ем «План Аблайкитских палат» со скорописью петровского

времени: «Сие строение обретаеца над невеликою рекою ко-

торая именуеца Аблакви, да при Иамышевской дароге к ста-

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

9. Абылайкит лама бұтханасы