Стр. 142 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

142

ша XVIII ғ. бірінші жартысында-ақ қалыптасқан. Олардың

тарихы тікелей кейіннен Кенді Алтай деп аталған өңірді

өнеркәсіптік игерумен байланысты. Ашылып жатқан

кеніштер мен зауыттарға жұмысшылар тіркеліп отырды, шын

мәнінде, басыбайлы шаруалар. Өмір жағдайы мен еңбектің

шектен тыс қиындығы оларды еріксіз тіршілік етуден арылу

амалдарын іздеуге мәжбүр етті. Бұл жағдайдан шығудың бір-

ақ көзі болды – қашу, ал күтілетін баспана – «тас». Осылай-

ша сол кездерде қиын жолды тауларды, Алтайдың оңтүстік

беткейлерін атаған, олардан өте алмайтын шалғай жерлер,

қашқындардың жартасты көре тұра ұсталатын ойлы-қырлы

орындарына айналған. Дәл осы бағытты таңдаудың тағы бір

себебі – құтқару жері, даналық пен молшылықтың маңызды елі,

орыстардың бұрынғы дәстүрлі адамдарыныңШамбаласы −

Ақсу

туралы аңызда болды. «Тас артында» аңызға айналған Ақ су

орналасқан деген сенім жүз жылдай дерлік нығайып келген.

Қызығып алданбағанға не шара: түбінде Бұқтырма өзенінің

ақ бауы оралған, самырсын, балқарағай, қайың өсіп кеткен

биік баурайлардан терең сай көрінеді. Ол таза балшықтарды

шайып кетеді, сондықтан жоғарыдан қарағанда, сүт – Ақ Су

ағып жатқан тәрізді! Тағы да басқа белгілер сәйкес келді – көл-

көсір және жомарт, бұзылмаған тайганың көркем сұлулығы

және шексіз еркіндік!

Мұнда жасырын соқпақтар тартылды, солар арқылы

қашқын кен-зауыттарындағы жұмысшылар, солдаттар және

каторгаға жіберілген адамдар ғана емес, сондай-ақ наным-

ды қуған бұрынғы дәстүрлі және жігерлі адамдар зорға өтті.

Олар таста паналайтын орын тапты, жікке бөлінгендер

қосылды, көпшілігі осында сенімге ие болды. XVIII ғ. екінші

жартысына қарай Бұқтырма өзенінің бас жағындағы биік

тауларда тұрғындарын «тасшылар» деп атап кеткен 30-дан

астам шағын жасырын мекендер болған. Мұқтаждыққа то-

преданиям. В начале ХХ в. писатель Георгий Гребенщиков

назвал этот феномен Алтайской Русью.

Начало истории алтайского старообрядчества пол-

но не только духовных исканий, но и захватывающих при-

ключений, с которыми всегда сопряжена жизнь колонистов-

первопроходцев, открывателей новых земель. Конечно, она

тесно связана с освоением русскими Сибири, начавшимся в

ХVI в. и докатившимся до Алтая к началу ХVIII в. Процесс ко-

лонизации шел двумя путями – правительственным, т. е. от-

правкой в эти края «людишек» по царским указам, и народ-

ным, связанным с тайными побегами от притеснений и по-

винностей. Две группы русских переселенцев-староверов

обрели здесь свою вторую родину. Они осели по долинам

рек, правым притокам Иртыша: по Бухтарме – вольные

засельщики-«каменщики», по Убе и Ульбе – ссыльные, так

называемые «поляки».

Деревни бухтарминских старообрядцев – одни из

первых русских крестьянских поселений на территории

Казахстана. Они были основаны еще в первой половине

ХVIII в. по «народному своеволию». Их история напрямую

связана с промышленным освоением края, позднее назван-

ного Рудным Алтаем. К открывающимся рудникам и заводам

приписывались рабочие, по сути, крепостные. Крайне тяже-

лые условия жизни и труда вынуждали их искать способ из-

бавления от бесправного существования. Единственным вы-

ходом было бегство, а одним из вожделенных убежищ – «ка-

мень». Так в те времена называли скалистые труднодоступ-

ные горы, южные склоны Алтая, непроходимая глушь ко-

торых делала поимку беглецов заведомо провальной зате-

ей. Еще одной причиной выбора именно этого направления

была легенда о Беловодье – сокровенной стране, земле спа-

сения, мудрости и изобилия – Шамбале русских старообряд-

Ақсу. Бутаков ауылы маңындағы Оба өзені

Беловодье. Река Уба в окрестностях села Бутаково

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

10. Алтай Ақсулары