Стр. 152 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

152

ки. Деревянные избы, рубленные из пихты, не вытянуты в

ровную линию, а кажутся разбросанными, так как многие

возвышаются в глубине дворов. В старину, если даже ста-

вили дом, стена которого выходила на улицу, то она бы-

ла глухой, без окон. Входные двери с высоким закрытым

глухим крыльцом всегда обращены в глубь двора. Все эти

предосторожности были нужны для того, чтобы избежать

мирского соблазна. Зажиточные хозяева ставили избы на

высокой подклети, т. е. строили еще и нижнее помещение,

используемое в хозяйственных целях. Встречались и двух-

этажные дома, иногда – с открытым балконом, который

мог выходить на улицу. Внутреннее убранство дома пора-

жало такой же яркостью, что и праздничный наряд хозяев:

домашняя утварь, мебель, двери, матица, опечек (деревян-

ный короб для основания печи), а в иных избах – стены и

потолок – покрывали росписью – полихромными узора-

ми из стилизованных цветов и трав. Окна украшали кума-

човыми полотенцами, концы которых были украшены тка-

ными и вышитыми узорами, нашивками и оборками. Крас-

ный угол – божница – обязательно с занавесками; хозяе-

ва их задергивали, если в избу входил иноверец, чтобы тот

взглядом не осквернил святые иконы, среди которых бы-

ли лики, писанные на рубленых досках, и литые металли-

ческие складни. Здесь же на приставном столике теснилось

несколько фолиантов рукописных и старопечатных книг,

но еще большее их число таилось в сундуке.

Жили староверы большими неразделенными семья-

ми, обычно объединявшими три поколения. Все беспре-

кословно подчинялись главе дома – большаку, как правило,

старшему мужчине. Обязанности по ведению хозяйства и

домашние хлопоты строго и разумно делились между все-

түбірімен адамшылықтың бұрынғы өткеніне, неолит дәуіріне

жатады. Свастикалық белгілер, центрлес және ирек тісті ромб-

тар қатаң, таңданарлықтай үйлесімді өрнектерді құрайды,

олардың тіпті фоны резонанс өрнегі ретінде оқылатын

болған. Саналы түрде сендіру бойынша, бұрынғы барлық

өсиеттерді сақтай отыра, шаруа-бұрынғы дәстүрлі адамдар

өткен өмірді талдау туралы тіпті ойламады: христиандықтан,

пұтқа табынушылықтан, ескі Русьтан қалғанның бәрін сақтаған.

Деревняның баяғы кержақтары үнемі өзендер мен

шағын өзендердің жанына орналасқан, ең ескі көше – өзен

арнасының бойында. Самырсыннан кесіліп жасалған ағашты

үйлер түзу сызыққа тартылмаған, тасталып кетілгенге ұқсайды,

өйткені көпшілігі ауланың түбінде көтерілген. Бұрындары

тіпті егер үйдің қабырғасын көшеге қаратып қойса да, ол

тұйық және терезесіз болған. Биік те жабық, тыныш кіре

берісті кіру есіктері әрдайым есік алды тереңіне қаратылған.

Бұл сақтықтың барлығы пендешіліктің азғыруынан қашу

үшін жасалған. Ауқатты үй иелері ағаш үйлерін биік астыңғы

үйлерге қойған, яғни шаруашылық мақсатта пайдаланыла-

тын төменгі бөлмесімен. Кейде ашық балконды екі қабатты

үйлер де кездесті, міне солар арқылы көшеге шыға ала-

тын. Ішкі үй бұйымдары үй иелерінің мерекелік киімдері

сияқты таң қалдырды: үй керек-жарағы, жиһаз, есіктер,

арқалық, пештік (пештің негізі үшін жасалған ағаш қорап),

ал басқа ағаш үйлердің қабырғалары мен төбелері жазылған

тізімдермен жабылған – стильге келтірілген гүлдер мен

шөптерден жасалған полихромды өрнектер. Терезелерін,

ұштары тігілген және кестеленген өрнектермен, жапсырма-

лармен және бүрмелермен безендірілген маталы орамалдар-

мен көркемдеген. Қызыл бұрыш – құдайға табыну бұрышы,

міндетті түрде пердесі бар, үйге бөтен дінді біреу кіргенде,

көзқарасымен ішінде кесілген тақтайларда салынған келбетті

және металды қисынды, қасиетті иконаларды қорламау

үшін үй иелері пердені жауып отырған. Осы жерде қосымша

қойылған столда, қолмен жазылған және ескібасылымдағы

кітаптардың бірнеше фолианттары тұрды, олардың көпшілігі

сандықта сақтаулы.

Бұрынғы дәстүрлі адамдар көбінесе үш әулет қосыла

отырып, бөлінбейтін отбасы ретінде өмір сүрген. Барлығы,

сөзсіз үйдің басшысы–

бас көтерер адамы

, жасы үлкен еркекке

бағынған. Үйдегі шаруашылық әрекеттер мен шаруашылықты

жүргізу бойынша міндеттер, қатаң және әділ түрде балалардан

бастап барлық еңбекке жарамды адамдар арасында бөлінген.

Мұндай отбасылар өзін барлық қажеттілікпен қамтамасыз

ете алатын дербес экономикалық бірлік ретінде болды. Үйдегі

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

10. Алтай Ақсулары