Стр. 156 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

156

Өскемен бекінісінің зеңбіректері. ХІХ ғасырдың басы

Пушки Усть-Каменогорской крепости. Начало XIX века

Төртбұрышты бекініс айналасы ормен және адам

бойындай дуалмен қоршалды. Бекініс аумағында бірден-бір

сақталып қалған құрылыс – 1890 ж. бой көтерген Троицк

шіркеуі. Белгілі өлкетанушы-діндар Б. Г. Герасимовтың пікірі

бойынша бұл шіркеу 1915 ж. өлкедегі ең көрнекті шіркеудің

бірі болды.

Бізге дейін жеткен храмның композициясы қарапайым

және өте жинақы. Қаншалықты шағындығына қарамастан

іргелі монументальді ескерткіш екенін аңғартатын бұл

шіркеудің мұнарасы қазіргі уақытта жойылып кеткен.

Өскеменнің XVIII–XIX ғ. бірінші жартысындағы

тіршілігін көрсететін басқа да бірсыпыра мәліметтер бар.

1964 ж. экскаваторшы Серов Үлбі өзені маңындағы Бабки-

на диірмені аймағында 12 шойын зеңбірек оқпанын тап-

ты. Сондай-ақ көне бекініс ауданында құрылыс жұмыстарын

жүргізу кезінде табылған құлпытасты да тарихи тұрғыдан

мәні зор археологиялық олжа деуге болады. Тақтатастағы жа-

зуда Өскемен бекінісі коменданттарының бірінің аты – «Бел-

город губерниясы Карачев қаласының дворяны секунд-майор

Веревкин Варфоломей Васильевұлының» деп жазылған. Өскемен

қаласындағыТроицкшіркеуініңшатырынан1821ж. қаңтарынан

1831 ж. сәуіріне дейінгі аралықтығы қала өміріндегі негізгі

оқиғалар туралы діндарлар жазған мың беттік метрикалық

кітап жазбасы табылды. Онда Өскемен бекінісінде 30 жыл

чертежами инженер-капитана Летранжа. Поставлена она бы-

ла на правом берегу Иртыша, на небольшом пригорке вы-

ше устья реки Ульба. Место это издревле называлось здесь

«Устьем гор».

Крепость имела четырехугольные очертания с выдви-

нутыми по углам бастионами и была окружена рвом и ва-

лом, на котором был «поставлен палисадник в человека вы-

шиною». Единственная уцелевшая постройка на территории

крепости – здание Троицкой церкви, возведенной в 1809 г.

По авторитетному мнению известного краеведа священника

Б. Г. Герасимова, она была к 1915 г. одной из самых интерес-

ных церквей края. Дошедший до наших дней храм по ком-

позиции прост и компактен. Несмотря на свои небольшие

размеры, он вызывает ощущение монументальности, но ко-

локольни у него уже нет.

Сохранились и другие свидетельства о жизни Усть-

Каменогорска XVIII – первой половины XIX в. Так, в 1964 г.

экскаваторщик Серов обнаружил у реки Ульба в районе Баб-

киной мельницы 12 чугунных пушечных стволов. Находкой

большой исторической ценности следует считать также над-

гробный камень, обнаруженный при строительных работах

в районе старой крепости. Надпись на плите помогла узнать

имя одного из комендантов Усть-Каменогорской крепости –

«секунд-майора Варфоломея Васильева сына Веревкина, рос-

сийского дворянина Белгородской губернии города Караче-

ва». Или вот. На чердаке бывшего полицейского управления

найдена метрическая книга «града Усть-Каменогорской Тро-

ицкой церкви», где тысячи страниц хранят беспристрастные за-

писи священников за период с января 1821 по апрель 1831 г.

о главных событиях жизни горожан. Есть в ней и много-

численные сведения об Иосифе де Лианкуре – полковни-

ке, французском эмигранте времен революции 1790 г., про-

служившем 30 лет комендантом Усть-Каменогорской кре-

пости.

Через 45 лет эта деревянная крепость с форштадтом

сгорела, позже была построена новая. Документальные сви-

детельства о том, как выглядела Усть-Каменогорская крепость

в момент ее основания, т. е. в 1720 г., до нас не дошли. Одна-

ко с известной долей достоверности можно воспроизвести

древнюю схему развития города, исходя из 22 планов Усть-

Каменогорска, хранящихся в фондах областного историко-

краеведческого музея. «Укрепление линии оной крепости, –

читаем в плане 1797 г., – состоит из семи полигонов, по ко-

им расположено шесть бастионов, два реданта и имеющих

взаимофланговую по укреплениям оборону рвов».

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

11. Өскемен қаласы