Стр. 471 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

471
Кішікөл
Озеро Кишиколь
Ормандағы палеозойлық граниттің шар тәрізді қойтастары
Палеозойские граниты в бору
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 43. Каркаралинский природный парк
В горах много родников и ручьев. Здесь берут начало
небольшие речки. Среди них наиболее значительные Кар-
каралы, Жарым, Жарлы. Есть прекрасные живописные озера
– Шайтанколь (Чертово озеро), Кендала (Широкая долина),
Улькенколь (Большое озеро) и др., площадь каждого из ко-
торых менее квадратного километра.
Недавно на одном увлажненном участке в сосновом
бору массива Кент был обнаружен перелеток. Это остаток се-
зонно-мерзлого грунта, который в течение теплого периода
года не успел растаять. В таком виде он перешел в осенне-
зимний период. Перелетки ранее обнаруживались на сазах
в непосредственной близости от Каркаралинских гор, а так-
же к югу и к северу от них. Перелетки – предшественники
многолетнего промерзания почв и горных пород. Пониже-
ние средних годовых температур воздуха на 2–30 С в этих
местах может привести к образованию вечной мерзлоты на
увлажненных, малоснежных и затененных участках парка.
Вероятно, так и было в средние века, в период так называемо-
го Малого ледникового периода, т. е. 300–500 лет тому назад.
Главное богатство гор – леса. На гранитных массивах
произрастают изреженные сосняки. В долинах и межгорных
понижениях они более густые. Иногда одиночные сосны
растут на обнаженных трещиноватых гранитных массивах.
Корни деревьев, глубоко проникающие в трещины, надежно
крепят ствол сосны. Наиболее крупные деревья достигают в
высоту 20 м, а возраст некоторых из них составляет 250 лет.
В парке насчитывается 268 видов растений. Кроме
сосны обыкновенной по увлажненным низинам селится
береза бородавчатая и пушистая, осина и очень редко
черная ольха. Обычно береза и осина примешиваются
аумағы бір гектардай. Онда майысып бұралған қайыңдар мен
теректер өседі. Саз сфагнумды мүкпен жабылған.
Қарқаралы ұлттық саябағында омыртқалылардың
170-тей түрі мекендейді. Сүт қоректілердің 40 түрі бар. Олар-
дың ішіндегі ірілері бұлан, арқар, елік болып табылады. ХХ ғ.
аяғында мұнда марал мен қабан әкелінген. Олар жақсыжерсініп
кетті. Жыртқыш аңдар – қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, ақкіс,
аққалақ, дала күзені, сілеусін, сабаншы. Мұндағы байырғымекен
етушілер – ақ қоян, дала шақылдағы, ал ор қоян сирек кездеседі.
Боз суыр, сұр суыр, қызыл шеке саршұнақ, тышқан, сұр тышқан
кең тараған. Осында 70 жыл бұрын әкелінген ақтиін жерсініп
кетті. Саябақта құлақты кірпі тым аз. Қазақстан Қызыл кітабына
сабаншы мен арқар енгізілген.
Жоғарыда санамаланып шыққан жануарлардың
кейбіреулері кеңінен таныс, алайда басқалары нақты
түсініктерді қажет етеді.
Сабаншы – мысық тұқымдасына жататын жыртқыш
аң. Үлкендігі жағынан үлкен үй мысығына жақын. Денесі
мен құйрығында көлденең жолақтары, басында шұбар
дақтары бар. Жүні қалың, әрі үлпілдек. Тұмсық жүндері
ерекше сипатқа ие. Негізінен кемірушілермен, құстармен
қоректенеді. Өзі сирек кездеседі.
Қарсақ – түлкі тұқымдасқа жататын жыртқыш.
Түлкіден бір жарым немесе тіпті екі есе кіші. Түсі сары қоңыр,
құйрығының ұшы әдетте қара сұр немесе қара. Далада неме-
се шөлейтте мекендейді. Ұсақ кемірушілермен, кесіртке, құс
және жәндіктермен қоректенеді. Кейде кейбір өсімдік түрлерін
жейді. Қарсақ республиканың көптеген жерін мекендейді. Бұл
аңның аты көптеген Қазақстан топонимдерінің құрамына
кіреді.