Стр. 465 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

465
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 42. Древние менгиры Центрального Казахстана
Көне меңгірлердің мазмұны өте кең. Меңгір «әлемдік
тәртіп пен тыныштықты» тиісті, дұрыс қалыпта ұстауды қолдай
отырып, «әлемік тауды, «әлемдік өсті» бейнелеп, қасиетті жи-
ын өтетін орын болды. Жаз күзбен алмасты, қыстың орны-
на көктем келді. Адамдар малдарын төлдетті, металл өндірді,
астық жинады, отбастарында балалар дүниеге келді. Белгілі
бір уақыттарда қариялар мен абыздар тұрғындарды үлкен
меңгірге бастап барды. Тігінен орнатылған тас қасында
қасиетті от лаулады, қасиетті жиындар билерге, ғұрыптық
астарға және құрбандық шалу рәсімдеріне ұласты. Мұнда ет,
сүт, қымыз, сондай-ақ еңбек құралдарын, оның ішінде тәңірге
тарту етуге жарамды кен қазатын құралдар мен металл өндіру
құралдарын өздерімен бірге алып келді.
Меңгірлердің топтастыра орналастыру идеясы кейінгі
дәуірлерде жойылып кете қоймады. Сақтар дәуірінде зират
басына, сондай-ақ әруақтарды еске алу құрылыстарының
маңына тас тақталарды – стелаларды тұрғызды. Ерте түріктер
тас мүсіндер орнатты. Тас мүсіндер – дүниеден өткен дала
батырының ерлігі, батылдығы өз қауымымен айырылмастай
бірге екендігінің белгісі. Бұл көне сарын көптеген ғасырларды
көктей өтіп, қазақ халқының қаза кезінде қаралы жоқтау айту
салтына дейін жетті: отбасында әке өлсе, «асқар тауым құлады»
дейтін жоқтау осыдан қалған.
вала мировой порядок. Функционально он обозначал своим
присутствием то место, где проходили священные ритуалы.
Лето сменялось осенью, после зимы приходила весна. Люди
получали приплод от своего скота, добывали металл, собира-
ли урожай, в семьях рождались дети. В определенное время
старейшины и жрецы вели жителей поселений к большим
менгирам. У высоких вертикальных камней горели священные
костры, священные процессии сопровождались плясками, ри-
туальными возлияниями и жертвоприношениями. Приносили
мясо, молоко, кумыс, а также и орудия труда, в том числе и
орудия рудокопов и металлургов, наделенных божественными
качествами.
Идея, воплощенная в массивных менгирах, не исчез-
ла в последующие эпохи. В эпоху саков на могильниках, а
также вблизи поминальных сооружений ставили каменные
плиты – стелы. В это время с переходом к кочевой системе
хозяйствования божественные, сакральные качества приоб-
ретают живые предводители – вождь, всадник, который яв-
лялся центром миропорядка. Древние тюрки ставили камен-
ные изваяния. Это воплощение умершего степного витязя,
геройство и доблесть которого были неразрывны с жизнью
его общины. Сквозь многие века дошел этот древний мотив о
мировой горе в завуалированной форме и до казахских при-
читаний-жоктау: умер отец семейства – это упала могучая
гора, «асқар тау құлады».