Стр. 460 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

460 Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
1. Кенді Алтай42. Орта ық Қазақстанның көне менгірлері
20-дан астам меңгір болған. Олардың ең ірілері тізбектің екі
жақ шетінде тұрады. Бұлар үштары үшкірлене түсетін үлкен
және жалпақ шомбал тастар. Биіктігі – 3,5–4 м, түп жағының
жалпақтығы – 2 м-ден астам, қалыңдығы – 0,6–0,8 м. Сар-
табан сайында алты ірі меңгір оңтүстік-батыстан солтүстік
шығысқа қарай аралары бір жарым, үш метр қашықтықта
тағы да тізбектеліп тұр. Көлденең сайында 10 тас тізбегі бар.
Шеңбер түріндегі менгірлер көбінесе 3 не 7 тастан тұрады.
Қанаттас менгірлері – екі топ, әрқайсысы 3 тастан құралып,
диаметрі 2,5–3 м болатын тұйықталмаған шеңбер жасап тұр.
Шеңбер ортасындағы ашық жерге тас төселген, бұл алаңқайда
біркездері от жағылғаны байқалады. Темірастау сайында ар-
хеологтар тағы бір меңгірлер алқабын зерттеді. Олар мұнда
батыстан шығысқа қарай иіле жалғасқан тізбектердің төрт
тобы барын анықтады. Олардың әрқайсысы диаметрі 6–6,5 м
болатын тұйықталмаған шеңбер жасаған. Әр топта 7 тастан
бар, бұдан басқа неғұрлым шығысқа қарай 9 тастан кездесті.
Ең көп табылған меңгірлер – жекелеген тастар. Ол, әдетте,
өзімен-өзі жеке тұрады, кейде басқа бір тастармен құрылыстық
байланысқа түсіп, қаланған тастар немесе қоршау, үйінді
қорған және т.б. түрде көрінеді. Мәселен, Аққұдықтың негізгі
жеке меңгірлерінің айналасында оттың ізі байқалатын тастар-
дан төселген алаңқай кездеседі. Былқылдақ сайындағы меңгір
менгиров. Например, вереница больших менгиров открыта
в урочище Кызылшокы на северо-восточном подножии горы
Корпетай. Всего камней здесь 15, но, судя по данным архе-
ологов, первоначально здесь стояли не менее 20 менгиров.
Они были установлены в одну линию протяженностью около
250 м. Наиболее крупные из них стояли в концах цепочки,
представляя собой огромные и очень грубые глыбы камня
плоского очертания с суженной верхней частью. Высота их
3,5–4 м, ширина у основания свыше 2 м, толщина 0,6–0,8 м.
Шесть крупных менгиров урочища Сартабан установлены
также цепочкой, проходящей с юго-запада на северо-восток,
с интервалами 1,5–3 м. В урочище Колденен в цепочку рас-
ставлены 10 камней. Круги менгиров чаще состоят из 3 или
из 7 камней. Менгиры Канаттас составляют 2 группы, каждая
из них состоит из 3 камней, образующих несомкнутый круг
диаметром 2,5–3 м. Внутренняя площадка круга выложена
камнем, а вся поверхность этой каменной площадки ока-
залась сильно прокаленной от действий некогда горевших
здесь костров. В урочище Темирастау археологи обследовали
еще одну долину менгиров. Здесь они были установлены в
виде 4 групп, вытянутых цепочкой с запада на восток. Каждая
группа образует собой несомкнутый круг диаметром 6–6,5 м.
В группах по 7 камней, за исключением крайней восточной
Қызылшоқышатқалының меңгірлері (сол жақта) және 2 Бұғылы қауымының зират қоршауындағы меңгір. 1950-ші жылдардағыфотосуреттер
Менгиры урочища Кызылшокы (слева) и менгир у могильной ограды могильника Бугулы 2. Фотографии 1950-х годов