Стр. 453 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

453
Беғазы қорымы. Қола дәуірінің қазылған молалары
Могильник Бегазы. Группа раскопанных мавзолеев эпохи бронзы
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 41. Мавзолеи бегазы-дандыбаевской культуры
өлгеннен кейін де өздерін жоғары қоюға тырысқан. Кейінгі
Дала тарихы да соның куәсі.
Беғазы-дәндібай мәдениетінің тас кесенелерінде
ортақ белгілердің мол екендігін археологиялық мате-
риалдар көрсетті. Балшықпен қаланған үлкен тастардан
тұрғызылған құрылыстарға геометриялық пішіндер тән.
Негізінен бұлар бұрыштары қырланған төртбұрыш болып
келеді. Барлық кесенелер өте үлкен көлемді және кон-
центрлес дуалдар, жабындармен, дәліздермен, қисапсыз
қаптайтын тақталармен, көптеген жуан тіреулермен және
т. б. жүйелерімен күрделенген.
Ішкі қоршауларына көлденең қойылған үлкен
тақталар алыптығымен ерекшеленеді. Бұл кесектерді бір-
бірімен қандай әдіспен мұқият, ұқыпты қиюластырған де-
ген заңды сұрақ туады. Жақыннан қарағанда белгілі бір жер
бетінде құрылыс құрылымы болғанда ғана жасау мүмкін
болып көрінеді. Кесене қабырғаларына бұл тақталарды
орнатқан кезде бөрене түрінде жабылған жоғары ағаш
бөлігі тұрғызылған болуы керек. Үлкен тақталарды жоғары
берген кезде құрылысшылардың біразы қиманың үстінде
тұрып, оларды берік арқандармен бір жағына ауып кетпеуі
үшін бір мезгілде тартқан.
Отбасылық қабірлер болып табылатын молалардың
құрылысын салу, әрине, көп адамның күшін қажет еткен. Тас
тақталардың қажет мөлшерде дайындалуы, олардың өңделуі,
құрылыс салынатын орынға дейін жеткізілуінің бәріне көп
уақыт пен күш кеткен. В. В. Варфоломеев Беғазы-Дәндібай
мәдениетінің түрлі типті жерлеу орындарын зерттеп, ке-
Впечатляют своей величиной громадные, вертикаль-
но поставленные плиты внешней обкладки. Многие задают-
ся вопросом – каким способом можно было установить эти
глыбы, столь аккуратно и тщательно подогнав друг к другу?
При ближайшем рассмотрении выяснилось, что это можно
было сделать, имея определенные верхние наземные строи-
тельные конструкции. Вероятно, к моменту установки этих
плит над стенами мавзолея возводилась верхняя деревян-
ная часть – перекрытие в виде бревенчатого. Когда подава-
ли большие плиты наверх, часть строителей находилась на
срубе и крепкими арканами подтягивала их, одновременно
удерживая от опасного крена в сторону.
Строительство гробниц, которые являлись семейны-
ми усыпальницами, требовало, конечно, усилий большого
коллектива людей. Заготовка нужного количества каменных
плит, их соответствующая обработка, транспортировка до
места и само возведение сооружения – на все это уходило
много времени и сил. В. В. Варфоломеев, изучив разнотип-
ные погребения бегазы-дандыбаевской культуры, пришел к
заключению, что по своим трудозатратам мавзолеи превос-
ходят рядовые могилы чуть ли не в двести раз.
В мавзолеях оставлялись значительные, общественно
престижные и ценные вещи. После ограблений, вероятно,
неоднократных, лишь небольшая часть их попадала в ру-
ки исследователей. Это были нарядные сосуды, украшения,
в том числе и золотые изделия, предметы вооружения. Их
приносили многочисленные подданные умершего правите-
ля, скотоводы, воины и металлурги. Часть даров привозили и