Стр. 445 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

445

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

1. Рудный Алтай

40. КАРЛАГ

қалмаған да болар. Ол сол кезде ауылдық кеңестің төрағасы

еді. Қала ол кезде енді ғана пайда болған болатын. Пре-

сновск аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы бо-

лып отырған Кәрібоз Шектібаев 1937 ж. ату жазасына кесіліп,

кейіннен ақталды. Мұндай тағдырлар мыңдап, тіпті жүз

мыңдап кездеседі.

Қалжырататын еңбекке, болымсыз тамақ, жыртық киім,

суық, ауыр тұрмысқа шыдамай қаншама тұтындар өліп кетті.

Дистрофия, туберкулез, пеллагра секілді дерттерден қаншама

тұтқын ба удай түсті. 58-бапты ешбір жазықсыз арқалаған

мыңдаған тұтқындар Мақатай, Қорым, Жұмабек, Көксұн,

Төртауыл, Батық лагерь бөлімінің далалық зираттарында

көмілді…

Долинкада суайырғыштың арғы жағында Долинск

май зауыты мен Шахтинскіге баратын жолдың бұрылысы

аралығындағы үлкен кеңістікте бұрынғы лагерь зираты

орналасқан. Мұнда «халық жауы» атанған мыңдаған жазықсыз

жандардың бейіттері жатыр… Ал мына ұзын, көктемде шөп

шықпайтын, баяғыда-ақ шөгіп кеткен ор: бұл бауырластар зи-

раты, атылғандардың оры.

Қарлаг карцерлері, БУР-лар, айыптылар сапарлары,

барақтар, вахталар, егістіктер арқылы олардыңжүз мыңы өткен.

Бұлар − ғалымдар, жазушылар, журналистер, суретшілер, музы-

канттар, әртістер… Алайда көпшілігі қарапайым адамдар еді.

Олардың лагерьлік тіркеу құжаттарында білімі «шала сауатты»,

«төмен», «5 сыныптық» деп жазылған. «Мамочкин зиратында»

Қарлагта туған балалар жерленген.

Қарлаг тақырыбы қазіргі уақытта айтарлықтай

зерттелген тақырыптардың бірі. 31 мамыр саяси қуғын-

сүргін құрбарын еске алу күні болып белгіленді. Қарлагтың

бұрынғы астанасы Долинкаға ТМД елдерінің бәрінен бұрынғы

тұтқындардың туысқандары ағылып келіп жатады. Мұнда жиі

келетін қонақтар – Ресейден, Украинадан, Польшадан, АҚШ-

тан, Англиядан, Германиядан келген журналистер, кинодоку-

менталистер, тарихшылар. Адамдар Долинкада қалған қасіретті

тарих ізін көруге келеді. Өмірдің кермек дәмін соңына дейін

жұтып, қазақ жерінде мәңгілік қалып, оралмағандарды еске

алуға келеді.

Мұнда сол бір зұлмат заманнан қалған дүниелері әлі

де жеткілікті. Сталин заманының даңғаза стиліндегі лагерь

басқармасының архитектурасы түгелдей сақталған. Бұрынғы

барақтарда әлі күнге дейін адамдар тұрып жатыр. «Генерал үйі»

аталған басқарма бастығының бұрынғы үйі бүлінбеген, сол

қалпында тұр. Бұрынғы лагерь ауруханасы қазір ауылдық ауру-

хана. Оның ғимаратының бір қанатында Қарағанды жеріндегі

ская, было 18 электростанций. В Спасском отделении

(с 1948 г. – отделение Степлага) была подготовлена к пуску

в 1941 г. прядильно-ткацкая фабрика с производственной

мощностью до двух миллионов пар варежек в год. Располо-

женное в Балхаше отделение лагеря выполняло подрядные

работы по строительству медеплавильного завода. На стро-

ительстве было занято 650 заключенных.

В Акмолинском отделении лагеря (АЛЖИР) содержа-

лось более пяти тысяч членов семей «изменников Родины»

(ЧСИР). Это были жены, сестры, матери арестованных и уже,

по большей части, расстрелянных «врагов народа». Здесь ра-

ботали швейно-вышивальная фабрика и ряд предприятий по

переработке сельхозпродукции. На швейно-вышивальной

фабрике были заняты 1100 заключенных-женщин.

А Долинка была настоящей столицей этого невольни-

чьего государства. В ней находились главное управление ла-

геря, средняя школа, две больницы, клуб, библиотека, почта,

лагерный суд, прокуратура, тюрьма и отделение Госбанка.

Лагерь жил своей автономной, отдельной и отделенной от

страны жизнью. И окруженный колючей проволокой, изо-

лированный от всего мира этот лагерь одновременно был

органической частью огромной страны. Страны, в которой

почти в каждой семье был кто-то или арестован, или сослан,

или расстрелян.

Сегодня в Караганде почти не осталось тех, кто пом-

нит о Карибозе Шектыбаеве, который был первым, как теперь

говорят, «мэром» Караганды – с 1930 по 1932 г. Он работал

тогда еще председателем поссовета. Тогда город только за-

рождался. В 1937 г., будучи уже к тому времени первым секре-

тарем Пресновского райкома партии, Карибоз Шектыбаев

Қарлаг мектебінің бір топ мұғалімдері

Групповая фотография школьных учителей КАРЛАГа