Стр. 442 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

442

Қарлаг басқармасының ғимараты.

1933–1935 жылдар. Ішкі қасбеті

Здание Управления КАРЛАГа. 1933–1935 годы. Дворовый фасад

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

1. Кенді Алтай

40. ҚАРЛАГ

рылып, өздері қуғын-сүргінге ұшыраған жергілікті халық

ашаршылыққа ұрынды.

Тіршілік көзі мен баспаналарынан айырылған мыңдаған

аш-жалаңаш адамдар Қарағандыға жетуге тырысты. Жер

аударылған, бай-кулак ретінде тәркіленгендер секілді тағдыр

тәлкегіне ұшыраған мыңдаған адамдар отызыншы жылдары

Қарағанды қаласына жиналды. Кеңес үкіметі тұсында бұл қала

«үшінші көмір қоймасы» ретінде ресми түрде кеңінен наси-

хатталып, «сталиндік бесжылдықтың тұңғышы», «еркін еңбек

пен энтузиазистар шабытымен салынды!» деп ұрандатылды.

Алайда «энтузиазистердің» көпшілігі еріксіз адамдар, Қарлаг

тұтқындары, арнайықоныс аударғандарменжер аударылғандар,

сондай-ақ малдары мен баспаналарынан айырылған аштан

қырылып жатқан қазақтар еді. Бас бостандығынан жазықсыз

айырылғандар мен аш адамдар Қарағандының алғашқы

құрылысшыларына айналып, қаланың алғашқы өндірістік-

экономикалық базасын құрды.

Мұнда 1956 ж. дейін салынған құрылыстардың барлығы

тікенек сымдармен қоршалған болатын. Қаланы сақшы

мұнараларыменмұндалап тұратынқаптағанлагерьлікжұмысшы

аймақтары басып қалды. Аймаққа күнде лагерь бушлатта-

рын киген «құл күштер» күзетпен әкелінетін. Олар ешқандай

құрылыс құралдарынсыз қала мен өндірістік кәсіпорындар –

шахталарды, зауыттарды өз қолымен тұрғызды. КСРО-да сая-

си террор жүрген осынау зұлмат жылдары Қарағанды лагерь

орталығына айналды.

БМСБ-ІІХК Қарлагы (басқа да сталиндік лагерьлер

сияқты) ауыл шаруашылығы, өнеркәсібі, құрылысы бар дер-

бес жүйелі мемлекет ішіндегі мемлекет болды. Мұнда құрылыс

Особенно трагически сложилась судьба казахов. Их в корот-

кий срок с принудительной жестокостью выселяли с вековых

мест исторического обитания. В целом разорено и ликвиди-

ровано 1200 дворов русского, украинского и немецкого насе-

ления (столыпинские переселенцы и их потомки) и четыре

тысячи казахских юрт с населением в 80 тыс. человек. Все это

по времени совпало с коллективизацией, раскулачиванием

баев, скотоводческих хозяйств, разорением аулов, конфиска-

цией огромного количества скота. В степи разразился голод,

сопровождаемый бесчисленными арестами и расстрелами

коренного населения.

Тысячи голодных, умирающих, лишенных крова и

средств существования людей устремились в Караганду.

Город обездоленных, ссыльных, раскулаченных, город зэ-

ков, сломанных судеб, город тысяч разбитых жизней – та-

кой была Караганда тридцатых годов. Тех самых, с которых

начинается ее историческая биография. В советские годы

строительство этого города в степи, «третьей угольной коче-

гарки» официальной пропагандой преподносилось в исклю-

чительно мажорном тоне: «первенец сталинских пятилеток»,

построенный свободным трудом и вдохновением «энтузиа-

стов»! Но в большинстве своем «энтузиастами» были не сво-

бодные люди, а заключенные Карлага, спецпереселенцы и

ссыльные, а также умирающие от голода казахи, лишенные

скота и крыши над головой. Именно они, несвободные и го-

лодные, и были первыми строителями Караганды, именно

они создали ее первую промышленно-экономическую базу.

Все, что возводилось здесь до 1956 г., было окружено

колючей проволокой. Город был, как сыпью, покрыт лагер-

ными рабочими зонами с вышками часовых. В зоны ежеднев-

но привозили под конвоем «рабсилу» в лагерных бушлатах.

И она вручную, без каких-либо строительных новаций, воз-

водила сам город и промышленные предприятия – шахты,

заводы. Тогда же, в мрачные годы политического террора в

СССР, Караганда стала центром огромного лагерного края.

Карлаг ОГПУ-НКВД (как и все подобные сталин-

ские лагеря) задумывался и существовал как государство в

государстве, с автономными системами жизнеобеспечения

– развитым сельским хозяйством, промышленностью, стро-

ительством. Здесь были созданы строительные управления,

конструкторские бюро, селекционные сельскохозяйствен-

ные станции. Действовал учебный комбинат по подготовке

кадров средней и массовых квалификаций из числа заклю-

ченных. При управлении лагеря функционировали сельско-

хозяйственная опытная станция (СХОС) по растениеводству,