Стр. 436 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

436

Баянауыл ауылындағы Сұлтанмахмұт Торайғыров ескерткіші

Памятник Султанмахмуту Торайгырову в ауле Баянаул

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы

1. Кенді Алтай

39. Баянауыл – жыраулар мен ақындар бесігі

ген ұйым құрмақ болғанымен, ісі жүзеге аспады. Білімге

деген құштарлық 1916 ж. оны Семейге, сонан кейін Томск

қалаларына алып келеді, бірақ мұнда да кедейшіліктің зар-

дабын тартады.

1917 ж. көктемде Ақпан төңкерісінен кейін

Сұлтанмахмұт Торайғыров қайтадан Семейге келіп,

облыстық комитетке жұмысқа тұрады, бірақ онда көп

жұмыс істей алмай, асқынып бара жатқан аурудың

кесірінен ауылға барып, қымыз ішіп емделуіне тура

келеді. Мұнда жүріп те ол қалың оқиғаның ортасында

жүріп, қоғамдық өмірге белсене араласады. Алайда оның

денсаулығы күннен-күнге төмендей береді. Дәрігерлердің

кеңесімен еліне келіп, қымызбен емделе бастады; ауруы

жеңілдеген шақта өлеңдер мен мақалалар жазды. 1918 ж.

сәуірде ақын соңғы рет Семейге келді, онда дәрігерлер ау-

рудан айықтыратын үміт қалмағанын айтады. Содан кейін

ол туған ауылына қайтып, қоғамдық жұмыстарға тағы да

белсене араласты, өлеңдер жазып, орыс классиктерінің

көркем шығармаларын оқуға ден қойды. Қамшы сабын-

дай қысқа ғұмыр сүрген, «қараңғы қазақ көгіне, өрмелеп

шығып күн болуды» армандаған қазақтың біртуар ақыны

Сұлтанмахмұт Торайғыров 1920 ж. 21 мамырда қаза болды.

Сұлтанмахмұт Торайғыров 300-ден аса өлеңдер жаз-

ды, оның көбі қазақ ағартушыларының дәстүрін жалғастырды

Семипалатинск, а затем в город Томск, но и там он оказался

в бедственном положении.

Весной 1917 г. после Февральской революции Султан-

махмут Торайгыров вновь приехал в Семипалатинск и посту-

пил на службу в областной комитет по работе среди местного

населения, но проработал в нем недолго. Из-за обострившей-

ся болезни ему пришлось возвратиться в аул, чтобы лечиться

кумысом. Здесь он вновь оказался в гуще событий, активно

участвовал в общественной жизни. Между тем здоровье его

с каждым днем ухудшалось. По совету врачей Султанмахмут

возвратился на родину, где стал лечиться кумысом; когда

болезнь отступала, писал стихи и статьи. В апреле 1918 г.

поэт в последний раз приехал в Семипалатинск, где врачи

сообщили ему о неизлечимости болезни, не оставив надежды

на выздоровление. Смирившись с этой роковой новостью,

он обосновался в родном ауле и там напряженно работал,

творил стихи, уделяя много времени чтению произведений

классиков русской литературы. Но коварная болезнь окон-

чательно приковала Султанмахмута к постели. 21 мая 1920 г.

сердце поэта перестало биться.

Султанмахмут Торайгыров написал более 300 сти-

хотворений, большая часть из которых продолжала тради-

ции казахских просветителей («Клятва моей жизни», «Что

за цель в учении?», «К молодежи», «Думы ученика» и др.). Его

лирические произведения разнообразны по тематике и от-

ражают как интимные чувства, так и отношение их автора к

переживаемым историческим событиям. Они проникнуты

искренней верой в светлое будущее казахского народа («Во

сне», «Кто они?», «Вчерашний сон – сегодняшнее дело» и

др.). О жизни современного аула, тяжелом положении на-

рода поведал поэт в стихах «Праздник», «Кочевка» и «Ку-

мыс».

В своих произведениях Султанмахмут Торайгыров

уделял большое внимание бесправному положению женщи-

ны в казахском обществе и высказывался о необходимости

ее раскрепощения («Из альбома», «Светлое в былом чело твое

затуманилось», «Стройной красотке», «Любовь к девушке»,

«Милая душа моя», 1914). Кроме того он является автором

трех поэм, которые занимают важное место в его литера-

турно-художественном творчестве. Вершиной его считается

поэма «Жизнь в заблуждениях» (1918), построенная в виде

развернутого монолога, где поэт размышляет о добре и зле,

жизни и смерти, смысле существования человека, возвышен-

ных идеалах и суровой действительности.