Стр. 427 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

427
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 39. Баянаул – родина жырау и акынов
олтүстік-Шығыс Қазақстан өңірі қазақ-
тың атақты ақындары, әншілері мен
композиторларының әр кезеңдерде өмір
сүрген бірнеше буынының туған жері.
Олардың есімдері халық жадында сақталып,
өшпес туындыларын бүгінге дейін жетті. ...Бұқар жырау,
Жаяу Мұса, Сұлтанмахмұт, Естайды Қазақстанда білмейтін
адам кемде-кем. Осынау аса көрнекті жасампаз тұлғалар
Баянауыл топырағында өмірге келіп, бүкіл қазақ даласы-
на мәшһүр болды.
Халық поэтикалық шығармашылығының көрнекті
өкілдерінің бірі Бұқар жырау Қалқаманұлы (1693–1787) –
Орта жүз ханы Абылайдың ақылшы биі болды. Қазіргі Пав-
лодар облысы Баянауыл ауданында туып-өскен оның өмірі
туралы жазба деректер жоқ. Қазақ ауыз әдебиеті нұсқаларын
жинаушы Мәшһүр-Жүсіп Көпеевтің айтуы бойынша, Бұқар
жырау Орта жүздің арғын тайпасынан шыққан Қалқаман
батырдың отбасында дүниеге келген.
Өз заманының кемеңгері Бұқар жырау араб жа-
зуын меңгерген. 200 жыл бойы ауыздан ауызға жеткен
оның шығармалары алғашқы рет XIX ғ. аяғы мен XX ғ. бас
кезінде қағаз бетіне түсті. Оның көптеген жырлары мен
толғауларының небәрі 1200-дей жолы ғана бізге жетті. Оның
сақталмаған жеке шығармалары туралыШ. Ш. Уәлихановтың
«XVIII ғасырлардағы батырлар туралы тарихи әңгімелер»
мақаласы мен Г. Н. Потаниннің еңбектерінде кездеседі.
Бұқар жыраудың шешендігі жөнінде М.-Ж. Көпеев
«Сөйлегенде көмейі бүлкілдеп, жай сөзбен емес, тақпақтап,
мәтелдеп сөйлеген екен» деп жазады.
Ол өз жырларында елдік мәселені көтерді. Абылай
ханның үш жүздің басын біріктіру жөніндегі саясатын жақтап,
ханның қол астындағы адамдардың арасындағы даулы да
күрделі мәселелердің түйінін шешті. («Басыңа біткен күніңіз»,
С еверо-Восточный Казахстан – родина целой
плеяды замечательных казахских акынов,
певцов и композиторов. Народная память бе-
режно сохранила и донесла до наших дней их
бессмертные творения. …Бухар-жырау, Жаяу
Муса, Султанмахмут, Естай, пожалуй, нет в Казахстане людей,
которым бы не были известны их имена. В Баянаульском
крае эти выдающиеся творцы появились на свет, на его зем-
ле прошли их самые плодотворные годы жизни и здесь же
каждый из них обрел себе вечный покой.
Одним из самых видных представителей на-
родного поэтического творчества был Бухар-жырау
Калкаманулы (1693–1787) – акын, жырау, советник хана
Среднего жуза Абылая. Он родился и вырос на территории
Баянаульского района Павлодарской области, но письмен-
ных свидетельств современников о его жизни не сохрани-
лось. По словам Машхур-Жусупа Копеева, видного собира-
теля казахского фольклора, Бухар родился в семье батыра
Калкамана из племени аргын Среднего жуза.
Бухар-жырау был для своего времени достаточно об-
разованным человеком, владел арабским письмом. Его про-
изведения, передававшиеся в течение двух столетий из уст
в уста, впервые были записаны в конце XIX – начале XX в.
До нас дошло около 1200 строк из созданного жырау боль-
шого количества стихов и толгау. Сведения о его отдельных
несохранившихся произведениях встречаются в статье Ч. Ч.
Валиханова «Исторические предания о батырах XVIII века»
и работах Г. Н. Потанина.
Бухар-жырау слыл мастером красноречия, в совер-
шенстве владел искусством слова. М.-Ж. Копеев писал: «Его
современники считали, что у Бухара волшебное горло. Он
будто бы не говорил никогда просто, а всегда стихами, в
рифму».
С
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
39. Баянауыл – жыраулар мен ақындар бесігі