Стр. 727 - ТОМ2

727
Берг пришел к заключению, что в период стока вод из
Арала в Каспий уровень Арала был выше такового в 1900 г. при-
мерно на четыре метра, т. е. он находился на абсолютной
высоте – 54 м. Снижение уровня в послеледниковое время
в голоцене привело к его разобщению с Каспийским морем,
что определило осолонение ранее пресноводного Арала.
Берг предполагает, что в XIII–XVI вв. имело место снижение
уровня Арала по сравнению с 1900 г. О неоспоримом зна-
чительном снижении уровня озера свидетельствуют в наши
дни находки древних поселений на дне ныне обсыхающего
Арала близ полуострова Барсакельмес. Видимо, это событие
имело место в XIII в. Тогда Аральское море было примерно
таким же, как в наши дни. Не исключено, что оно вообще ис-
чезало.
Какие же причины привели к столь значительному паде-
нию уровня вод в озере-море? Они связаны с тем, что Амударья
в это время оставила Арал и несла свои воды в Каспий. Сырда-
рья стала маловодной из-за значительного похолодания кли-
мата в Тянь-Шане. Сократился сток талых ледниковых вод, река
обмелела. Возможно, что она в отдельные годы не доходила до
Арала и терялась в песках Кызылкум. Известно, например, что
древний город Хара-Хото, развалины которого находятся в Ки-
тае примерно в 100 км от южной границыМонголии, перестал
существовать в XIV в. от безводья. Река Эдзин-Гол, в нижнем те-
чении которой находился город, иссякла, так как из-за похоло-
дания существенно сократились таяния ледников в Наньшане.
В этих горах находятся истоки упомянутой реки.
атады. Ол бұл атты көне орыс деректерінен алғандығында
ешбір күмән жоқ.
Берг мынадай қорытындыға келді: Аралдың Каспий-
ге құю кезеңінде оның деңгейі 1900 ж. шамамен Каспий-
ден төрт метрдей биік, ал абсолюттік биіктігі 54 м болды.
Кейінгі кезде оның деңгейі төмендеп, Каспий теңізімен
деңгейлесті де, тұщы сулы Арал ащыланып кетті. Берг XIII–
XVI ғғ. Аралдың деңгейі 1900 ж. салыстырғанда төмендеп
кеткенін атап айтты. Судың едәуір төмендеп кеткенін біздің
кезіміздегі Барсакелмес түбегіне жақын маңдағы құрғап
қалған су табанынан табылған көне қоныстар дәлелдейді.
Сірә, бұл оқиға XIII ғ. орын алса керек. Сол кезде Арал теңізі
шамамен қазіргі біздің кезіміздегідей болған. Ол мүлдем
құрып кеткен кездері де болған шығар.
Көл-теңіз деңгейінің осыншама төмендеп кетуіне не
себеп болды? Ол осы кезде Әмудария Аралды тастап, өз суын
Каспийге құюымен байланысты. Тянь-Шань климатының
едәуір суынуына орай Сырдария суы азая бастады. Кей жыл-
дары оның суы Аралға жетпей, Қызылқұм құмына сіңіп жоқ
болды. Мысалы, үйіндісі Қытайда, Моңғолияның оңтүстігінен
100 шақырым жерде жатқан ертедегі қытай қаласы Хара-
Хото сусыздықтан XIV ғ. өмір сүруін тоқтатқаны белгілі.
Ауа райының суып кетуі себепті Наньшань мұздағы еруін
тоқтатқандықтан, қала өзінің төменгі ағысында тұрған
Эдзин-Гол өзені құрғап қалды. Аталмыш өзеннің бастау
көздері осы тауларда жатқан еді.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 114. Природный заповедник Барсаке ьмес