Стр. 183 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

183
Еуразия континенті орталық нүктесінің геодезиялық
белгісі. Ар жағында Абай мен Шәкәрімнің үстіне қойылған
архитектуралық-мемориалдық кешені
Геодезический знак, обозначающий точку центра Евразийского
континента. На дальнем плане архитектурно-мемориальный
комплекс над могилами Абая и Шакарима
норечивого, остроумного оратора, приобрел известность и
популярность в Казахской степи как поэт и защитник про-
стого народа. За это он подвергся целенаправленной жесто-
кой травле со стороны ряда местных представителей казах-
ской элиты, которые писали на него доносы русской адми-
нистрации. Насильно втянутый в родовые распри, Абай не
смог примириться с властолюбием и жестким характером
Кунанбая и в конце концов порвал отношения с отцом.
Абай по различным делам часто ездил в Семипала-
тинск, где познакомился с русскими ссыльными Н. И. Дол-
гополовым, Е. П. Михаэлисом, П. Д. Лобановским. Под их вли-
янием Абай стал более основательно изучать русский язык,
читать произведения классиков русской художественной ли-
тературы. Русские ссыльные, сблизившись с талантливым
молодым самородком-казахом, оставались в его ауле, за что
Абай подвергался неоднократным преследованиям со сторо-
ны русской администрации и травле со стороны казахской
знати. Все это наложило свой отпечаток на общественные
взгляды и творческое мировоззрение Абая.
Абай начал слагать стихи уже в возрасте 13–15 лет.
Он сочинял песни, которые позднее пела молодежь, даже
не зная имени их автора. Долгое время Абай скрывал свое
авторство. Впервые он подписал свои стихи, созданные в
зрелые годы, только в возрасте сорока лет. Подростком Абай
полюбил поэзию и начал свое знакомство с литературой,
прежде всего, разумеется, восточной. Он хорошо знал и
высоко ценил также творчество известных казахских акы-
Абай 13–15 жасынан бастап өлең жаза бастады.
Оның әндерін жергілікті жастар айтып жүрді. Алайды ол
авторлығын ұзақ уақыт жария қылмады. Қырық жастан
кейін ғана өз өлеңдерімен жұртшылыққа кеңінен мәлім
болды. Бозбала шағынан поэзияны жақсы көрген Абай ең
әуелі шығыс әдебиетімен танысты. Ол қазақтың Біржан сал,
Бұқар жырау, Шортанбай, Дулат секілді әйгілі ақындары мен
жырауларының шығармаларын жоғары бағалады.
Абай сондай-ақ көптеген өлеңдер мен поэмалардың,
аударма өлеңдердің, прозалық нақыл сөздердің авторы.
Солардың ішінде «Ескендір», «Масғұт», «Әзім әңгімесі» дастан-
дары ерекше.
«Ескендір» дастаны Александр Македонскийге арнал-
ған. Онда Абай жаулап алушының дүниеқоңыздығын әшкере-
леп, оған Аристотель бейнесіндегі ақылды адамды қарсы қояды:
Аз-ақ сөз айттым, бітті бұл әңгіме,
Мұны бір өзге сөздің бірі деме.
Қарның тойса, қайғырма мақтан үшін,
Тоймас көзің толар деп қайғы жеме.
Қу өмір жолдас болмас, әлі-ақ өтер,
Өз күлкіңе өзің қарық болма бекер!
Ұятың мен арыңды малға сатып,
Ұятсызда иман жоқ, түпке жетер.
«Масғұт» дастанында жас жігіт қарақшылардан белгісіз
қарт адамды қорғап қалады, ал ол қарт әулие болып шығады
да жасаған жақсылығы үшін жігітке кез-келген тілегін орын-
дайтыны айтады. Жас жігіт бір қуатты ханның уәзірі болып,
халықты ақылмен басқарады. Бір кезде ел басына мынадай
қайғы төнеді: сол елге сиқырлы жаңбыр жауып, сол жаңбыр
суын ішкен адамдар естен айналады. Барлығы сол суды ішіп,
ақылдарынан айырылады. Қарттың ақылымен сиқырлы су-
дан ішпей қалған екі адам – хан мен уәзірді көріп ақымақтар
оларды өздері сияқты болмағандары үшін өлтірмекші бо-
лады. Данышпандарға не істеу қалды? Олар да сиқырлы су-
дан ішіп, өзгелер секілді ақылдарынан адасады. Ақымақтар
қоғамы ақылды адамдарды да өздеріндей қылған соң тиісер
ешкім болмай барлығы сәтті аяқталады.
Сонымен бет-бетімен тарқап кетті,
Әйтеуір, тарқайтұғын уақыт жетті.
Көрдің бе көп тентектің қылған ісін?
Еріксіз есті екеуін есер етті.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
13. Заповедник-музей Абая «Жидебай-Борли»