Стр. 207 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

207

Эпоста Қозы Көрпештің қалыңдығы Баян сұлудың

әкесі Қарабайды «түрікмен» деп атайды. Кимек-қыпшақтар

мен оғыздар жақын көрші тұрғанын ортағасырлық дерек-

тер растайды. Мәселен Х ғ. Ибн Хаукаль өзі жасаған кар-

тасына ұсынған түсінік-шығармасында кимек тайпала-

ры оғыздармен бірге Арал теңізінің солтүстігіндегі дала-

ларда көшіп жүргенін атап көрсетеді. Әл-Масуди Ембі мен

Жайықты бойлай бірге көшіп жүрді деп жазады. Әрине,

эпос фотосуреттік хроника емес, бірақ, «Қозы Көрпеш –

Баян сұлу» жырынан IX–XII ғғ. кезеңінде кимек-қыпшақ

пен оғыздар жақын көрші болғанын аңғаруға болады.

«Қозы Көрпеш – Баян сұлу» эпосы қазақ, татар, башқұрт,

алтайлықтарға, яғни этностық жағынан кимек-қыпшақтар

көрнекті рөл атқарған халықтарға кеңінен таныс.

Қозы Көрпеш-Баян сұлу мола-құрылысы Қазақстан

тарихында исламға дейінгі кезеңдегі сирек кездесетін

монументальді өнер ескерткіштерінің қатарына жатады.

Ол, сірә, Х–XII ғғ. Кимек қағанаты әулетін басқарушылар-

дың бірінің құрметіне арналған болуы мүмкін. Бұл ретте

Қозы Көрпешті өмірде болған тарихи тұлға, яғни кимек

ханзадасы деуге болады.

чье и присырдарьинских областях, т. е. ближайшие сосе-

ди кимаков. О тесном соседстве кимако-кипчаков и огу-

зов свидетельствуют средневековые источники. Так, в Х в.

Ибн Хаукаль на приложенной к его сочинению карте от-

метил, что кипчако-кимакские племена кочуют вместе с

огузами в степях севернее Аральского моря. Ал-Масуди

писал о совместных перекочевках по Эмбе и Уралу. Ко-

нечно, эпос – это не фактографическая хроника, но не

исключено, что в «Козы-Корпеш – Баян-сулу» нашли от-

ражение контакты и тесное соседство кимако-кипчакских

и огузских племен в период IХ–ХII вв. Эпос «Козы-Корпеш –

Баян-сулу» известен у казахов, татар, башкир, алтайцев,

т. е. у народов, в этногенезе которых кимако-кипчаки сы-

грали видную роль, что также указывает на время возник-

новения эпоса.

Сооружение Козы-Корпеш – Баян-сулу принадле-

жит к числу редких памятников монументального искус-

ства, относящихся к доисламскому периоду истории Ка-

захстана. Он, по-видимому, служил поминальным храмом,

воздвигнутым в Х–ХII вв. в честь одного из членов правя-

щей династии Кимакского каганата. Вполне вероятно, что

Козы-Корпеш – реальное историческое лицо и, скорее все-

го, являлся кимакским принцем.

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

15. Памятник Козы-Корпеш – Баян-сулу