Стр. 53 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

53

деңгейінен 2000 м биіктіктегі тау шыңдарында жаз бойы қар

жатады.

Марқакөл ойпаңында түтікшелі өсімдіктердің мыңға

жуық түрі бар. Бұл ретте, Бүкіл Алтайда өсетін өсімдіктер

түрінің өзі екі мыңнан аспайтыннын атап айту керек.

Көлде шылаң, қамыс, қоға, егеушөп, елекшөптің сан

алуан түрлері мен қияқөлең, су қарақұмығы, лалагүл т. б.

секілді шөптесін өсімдіктер өседі.

Жоталар беткейіндегі өсімдіктер әдетте биіктік-

вертикальді зоналылыққа бағынады. Сібірдің тайгалық зо-

насы, Моңғолияның далалық таулы қыраты және Солтүстік

Зайсан маңы далалық ландшафты бір жерге келіп түйісуі

нәтижесінде мұнда өсімдіктердің де әртүрлі типтері

тоқайласқаны айқын байқалады.

Егер жағадан тау басына қарай көтерілер болсақ, жол-

да міндетті түрде томарлы батпақты, әртүрлі шалғынды-дәнді

шөптер мен батпақтағы басқа да өсімдіктер өскен жағалаудағы

талды тоғайларды кесіп өтеміз. Одан жоғарыда өсімдіктердің

ежелгі түрлерінен құралатын қайың аралас шыршалы-

самырсынды орман тұнжырайды. Кей жерлерде шөптің

биіктігі екі метрден төрт метрге дейін жетеді. Алтайда дәл осы

жердегідей жидегі мол жер жоқ. Алтайлық қарақаттың немесе

ұшқаттың бір түбінен бір шелектен артық жидек жинауға бола-

ды. Күзде олар мөлдіреп пісіп тұрады, тиіп кетсең, сау ете түсіп,

қолың мен ерініңді қызыл күрең түске малып тастайды.

Ұсақ жапырақты орман алқабынан жоғарыда саябақ

секілді қылқан жапырақты орман басталады. Діңдері

қарауытқан көп жылдық ағаштар биік шөпті шалғынды

кешіп жүргендей көрінеді. Діңдерінің жарықтары мен сы-

заттарынан ашық сары түсті шайыр сағыздар жылтырайды.

Жергілікті адамдар оны сағыз есебінде пайдаланады. Хош

иісті әрі жағымды сағыз тамаша зарарсыздандыратын зат. Екі-

үш құлаш зорға жететін қарағайлар жиі кездеседі. Бұл жердегі

ағаштар – жасы екі жүз-үш жүзге келген тірі ескерткіштер.

Теңіз деңгейінен 2400–2600 м биіктікте, ағаштар биік та-

улы жердің ерекшеліктеріне сай жермен-жексен болып өседі.

Діңі майысқан мұндай ағаштар шомбал қойтастарды құрсау-

лап, жер бауырлаған ергежейлілерге айналады. Бірақ тым баяу

өседі: діңдері 200–250 жылда 25–30 см жетеді. Диаметрі жеті

сантиметрлік майқарағайдың жасы жүзден асады.

Шалғын – аюдың ең жақсы көретін мекені. Мұнда

жердің оты молдығы соншалық жайылып жүрген марал не

бұланның мүйізі ғана көрінеді десе болады.

Қалың нудың ішінде жыртылып-айырылатын құстар

мен аңдар адамдардың аңшылығы күшейе бастағалы аза-

В озере произрастают разные виды рдестов, камыш,

рогоз, уруть, ситник. По берегам – осоки, гречишка водя-

ная, лилии и многие другие.

Растительность на склонах хребтов, как обычно, под-

чинена высотно-вертикальной зональности. В результате

смыкания таежной зоны Сибири, пустынных нагорий Мон-

голии и пустынных ландшафтов Северного Призайсанья тут

резко и четко проявляются разные типы растительности.

Если начать подъем от берега к горным вершинам,

путь обязательно пересекут прибрежные ивняки с кочкар-

никовыми болотами, осоково-злаковым разнотравьем и бо-

лотистыми сообществами. Выше мрачнеют елово-пихтовые

леса с примесью березы, образуя реликтовые комплексы

растительности. Высокотравье достигает местами двух-

четырех метров высоты. Нигде на Алтае нет такого обилия

ягод как здесь. С семейного куста смородины или жимо-

лости алтайской можно собрать ведро ягод и больше. Под

осень они так сочны, что лопаются при прикосновении и,

растекаясь, красят в малиновый цвет и руки, и губы.

Выше малахитового ожерелья мелколиственного

леса начинается листвяжник паркового характера. Мно-

говековые деревья с подчерненными стволами бредут, ка-

жется, высокотравными лугами. По щелям и трещинам

стволов светятся янтарные натеки смолы-живицы. Мест-

ные жители используют ее вместо жевательной резинки.

Душистая и приятная, она в то же время отличный анти-

септик. Лиственницы в два-три обхвата не редкость. Здесь

что ни дерево, то живой памятник в возрасте 200–300 лет.

На высоте 2400–2600 м над уровнем моря, покорив-

шись невзгодам высокогорий, деревья стелются у земли.

Искривленными стволиками огибают они валуны и не-

ровности, превращаются в ползучих карликов. Растут они

здесь медленно: 25–30 см стволы их достигают в возрас-

Таңғы Марқакөл

Утренний Маркаколь

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

3. Маркакольский природный заповедник