Стр. 56 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

56
трудно, а в сумерках или в ненастье они наполняют воздух
странными дрожащими звуками, воспроизводя их хвосто-
вым оперением; черный аист, включенный в Красную кни-
гу. Среди тех, кто питается только рыбой, здешний житель
скопа, рыбоядный орел. Добычу берет с воздуха, подобно
чайке или крачке, сложив крылья, бросается вниз и падает,
иногда скрываясь с головой. Хватает рыбу сильными, когти-
стыми лапами: на когтях у него зазубрины, на пальцах – вы-
ступы, помогающие удерживать скользкую добычу. Гнезда
строит высоко на лиственницах. Огромной папахой они
венчают вершины. Сегодня заповедник – одно из немногих
мест гнездования этого хищника в Казахстане и на терри-
тории бывшего Союза. Включен в Международную Красную
книгу, и Маркакольский заповедник вправе гордиться им.
Из вьюрковых гнездятся и зимуют щуры, обыкновен-
ные снегири, клесты и другие виды синиц, дятлов, дроздов…
Испокон веков хозяйничал здесь бурый медведь. По-
явился лось, и численность его сейчас год от года увеличи-
вается. Обычен марал.
Из хищников – рысь, лиса, иногда заходит волк, степ-
ной хорь, барсук, росомаха, солонгой, колонок, горностай,
ласка. Изредка здесь появляется красный волк. Истреблен-
ный в начале века соболь после организации заповедника
возвращается, заселяя свои угодья. По рекам живет речная
выдра и акклиматизированная американская норка.
На хорошо прогреваемых склонах, по выходам скал, жи-
вет полевка Стрельцова, или плоскочерепная, размером с хо-
мячка. Поселяясь в скалах, темно-серые сверху и светловатые
снизу короткохвостые шустрые зверьки оригинально защища-
тұйғын мен балық жегіш қыран кездеседі. Олжасын шағала
немесе қарқылдақ шағала сияқты су бетінен алады, қанатын
жиып төмен қарай құлдырап түседі де, басымен сүңгіп
барып олжасын іліп алады. Балықты мықты, тырнақты
тұяғымен іледі: шеңгелінің арасында жылпылдаған ол-
жасын ұстап қалуға арналған кертіктері мен шығыңқы
тұстары бар. Ұясын биіктегі балқарағайларға салады. Олар
шыңдарда сеңсең бөрік тәрізді көрінеді. Бүгінгі күні қорық –
Қазақстанда және бұрынғы Одақ аумағында осы жыртқыш
құс ұялайтын аз ғана жерлердің бірі. Халықаралық Қызыл
кітапқа енгізілген бұл құсты Марқакөл қорығы мақтан
тұтады.
Құнақтылардан қызыл құнақтар, кәдімгі суық
торғай, қайшыауыз торғай және көкшымшық, тоқылдақ,
сайрауықтың басқа түрлері ұя салып, қыстап қалады.
Қанша заманнан бері бұл өлкенің қожайыны – қоңыр
аю. Кейінгі кездері бұлан пайда болып, жылдан жылға көбейіп
келеді. Марал бұрыннан бар.
Сілеусін, түлкі секілді жыртқыштар мекендейді,
кейде қасқыр, дала күзені, борсық, құну, сарғыш күзен,
сарыкүзен, ақкіс, аққалақ келеді. Кейде қызыл қасқыр да
пайда болады. Ғасыр басында жойылып кеткен бұлғын
қорық құрылғаннан кейін қайта оралып, тұрақтап қалды.
Өзендерде өзен кәмшаты және жерсіндірілген америкалық
су күзен мекендейді.
Күнгей беттерде, жартастар маңында Стрельцов
тоқалтісі немесе атжалманның үлкендігіндей жазық төбелі
тышқан тіршілік етеді. Үсті қара сұр түсті, бауыр жағы ақшыл
келетін қысқа құйрықты бұл ширақ аң шыңдарға салған өз
Ымырт. Марқакөл
Закат на Маркаколе
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
3. Марқакөл табиғи қорығы