Стр. 352 - ТОМ2

352
еден төртбұрышты кірпіштермен жабылған. Ортадағы әрбір
қабырғаның арка жақтауларыжәне төртбұрыштың бұрыштары
сегіз жақты пішінді құрайды, жоғарғы жағы күмбезді тіреп
тұратын барабанға тіреледі.
ХІХ ғ. ортасында оңтүстік қазақтарының ішінде
беделді батырдың бірі Байзақ батыр – қазақ халқының Қоқан
хандығына қарсы күресінің белсенді мүшесі. Ол 1789 ж.
Әулиеата маңында (қазіргі Тараз қаласы) аты аңызға айналған
Мәмбет Құндасұлының шаңырағында дүниеге келген, кейбір
әңгімелерге қарағанда Абылай ханның серігі болған. Оның
ұйымдастырушылық қабілеті мен жоғары өнегелі қасиеттері
жасынан байқалады. Байзақты өз елі ғана емес, сонымен қатар
қоқандықтар да қатты сыйлады, оған «датқа» деген құрметті
атақ берді. Осындай атағы барлар салық төлемейтін және
жеке артықшылықтары болатын. Ол Шу-Талас өңіріндегі
халықтарды отырықшылыққа және жер өңдеуге шақырды.
Қазіргі Тараз қаласының маңында 20-дан астам егін суаратын
арықтар сақталған.
1845 ж. Байзақ-датқа патша өкіметіне қарсы ұлт-азаттық
көтерілісіне қатысты, Қоқан хандығына қарсы шығып, сұлтан
Кенесары Қасымұлы әскерінің құрамында болды. Оңтүстік
халқы Шу-Талас аймағын азат етуге қатысқан Байзақ батыр-
ды жырға қосты. 1847 ж. көктемде Шу өзенінің бойындағы
Кекілі-Сыңғыр деген жерде қырғыз манаптарымен болған
шайқаста сұлтан Ержан Саржанұлы екеуі тұтқынға түседі;
бұл Кенесарының тұтқынға түсуінен үш күн бұрын болған.
Тұтқыннан босаған Байзақ-датқа Әулиеата маңындағы өз ру-
ластарына келеді.
зак-датка вернулся к своим соплеменникам в окрестности
Аулие-Аты.
В 1860 г. Байзак-датка в составе кокандского войска
принимал участие в Узунагашской битве с русскими войска-
ми Г. А. Колпаковского, затем вернулся в родное кочевье и
служил у кокандцев. Летом 1864 г., возмущенный произво-
лом кокандских властей в отношении кочевого населения
региона, он направил в месторасположение русского воен-
ного отряда близ Аулие-Аты своего сына Акмолду с предло-
жением о содействии в борьбе с кокандцами. Узнав об этом
поступке казахского бия, правитель Коканда мулла Алимкул
приказал схватить Байзака и доставить к нему в Ташкент. В ав-
густе 1864 г. по личному приказу Алимкула 75-летнего Байзака
предали мучительной казни: привязав живого к жерлу пушки,
выстрелом разорвали его тело.
Жестокая расправа над популярнейшим в народе ста-
рейшиной и батыром вызвала антикокандские выступления
в казахских родах Старшего жуза и в немалой степени спо-
собствовала переходу многих из них на сторону русских
войск. Акмолда, желая отомстить за смерть отца, привел в
отряд генерала М. Г. Черняева 1000 джигитов и, возглавив
их, участвовал в составе русских войск в боях за Шымкент.
Останки казненного кокандцами Байзак-датка бы-
ли привезены на его родину и захоронены на берегу реки
Шу өзені жағалауындағы киіз үйлер.
В. В. Верещагиннің картинасы. 1869–1870 жылдар
Казахские юрты на реке Шу.
Картина В. В. Верещагина. 1869–1870 годы
Киіз үйде. В. В. Верещагин суретінен жасалған ксилография.
1873 жыл
В казахской юрте. Ксилография с рисунка В. В. Верещагина.
1873 год
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
80. Батырл р бейіттері