Стр. 361 - ТОМ2

361
құрылған Сырдария облыстық Әулиеата уезінің құрамына
енді.
Ең алғаш рет Меркі қалашығы 1893–1894 жж. В. В. Бар-
тольдтың Орта Азияға ғылыми сапары барысында зерттелді,
ол Шымкент, Тараз, Тарты (Құлан) және Меркі арқылы жүріп
өтті.
1936 ж. қалашықта А. Н. Бернштамның жетекшілігімен
КСРО ҒА Қазақстан бөлімшесі мен Материалдық мәдениет
тарихы институтының Жетісу археологиялық экспедиция-
сы зерттеулер жүргізді. Көне қаладан жинап алған қыштар
ғалымдардың тұжырымдауы бойынша, негізінен VІ–ХІІІ ғғ.
жатқызылды. 1964 ж. К. М. Байпақовтың жетекшілігімен
бұл жерге қазба жұмыстары жүргізілді. Қамалдағы шурфтың
жоғарғы қабатының кесілген жері Х–ХІІІ ғғ. жатады. 2006–
2007 жж. А. А. Нұржанов қамалдың солтүстік қабырғасына
жанасқан аумаққа археологиялық қазба жұмысын жүргізді.
Меркі қалашығының шығысы 275 м, солтүстігі 380 м,
батысы 250 м созылып жатыр. Оңтүстік-батыс бөлігінде шах-
ристаннан қабырға арқылы бөлінген қамал қалдықтары бар,
қазір орнында 1,5–2 м үйінді қалған. Қабырға бұрыштары
дөңгелек мұнаралармен бекітілген, тағы 2 мұнара оңтүстік
қабыр-ғаның оңтүстік-батыс бұрышындағы қамалға шығар
жолды екі жақ қапталдан қорғайды. Қамалдың іші тікбұрышты
ауданы 110 да 75 м құрайды.
Қираған қабырғалардың қоршауындағы шахристан –
қиғаш төртбұрышты, биіктігі 3 м дөңес жер. Бұрыштары
мен қабырғаларында периметрі бойынша биіктігі 1,5–2 м
құрайтын шеңберлі төбешік секілді мұнара қалдықтары
көрінеді. Қарасу өзенінің жарқабағы мен батпақты жайылма
алқабы қаланың батыс жағын қорғайды.
2006 ж. қамалдың солтүстік қабырғасына қазба
жұмысын жүргізу барысында Қоқан кезеңіне жататын үлкен
ауласы мен алты ғимараты бар үй-жай орны аршылды. 2 құ-
рылыста негізінен күйдірілген және өңделмеген кірпіштен
салынған пештердің іргесі табылды. 3 құрылыстан сандал –
ашық ошақтың қалдықтары табылды, олардың түбі мен өңе-
ші күйдірілген кірпіштен салынған. Үй-жайды қазу барысын-
да шамамен ХІХ ғ. жататын араб жазулы кірпіштер мен темір
балта шықты.
Шахристан аумағында, Меркі қалашығының батыс
бөлігінде он екі қабат жазылған стратиграфиялық шурф
орналасқан, ол VІ–ХІІ ғғ. қала өмірін қамтитын он екі қабатты
құрайды.
Меркі қалашығына жүргізілген археологиялық қазба
жұмысы кезінде жайпақ қазан мен ыдыс; құмыра, тұтқаларына
В 1936 г. на городище проводились исследования Се-
миреченской археологической экспедицией Института
истории материальной культуры и Казахстанского филиала
АН СССР под руководством А. Н. Бернштама. По определению
ученого, собранная на городище керамика в основном отно-
силась к VI–XIII вв. В 1964 г. под руководством К. М. Байпакова
здесь были осуществлены разведывательные раскопки. Шурф
на цитадели прорезал верхние слои, датированные X–XIII вв.
В 2006–2007 гг. А. А. Нуржановым проводились раскопки на тер-
ритории, примыкающей к северной стене цитадели.
Городище Мерке представляет собой прямоугольный
в плане бугор, вытянутый по линии восток – запад. Северная
сторона имеет в длину 380 м, восточная 275 м, западная 250
м. В юго-западной части городища возвышаются остатки
цитадели. Она отделена от шахристана стеной, превратив-
шейся в настоящее время в оплывший, сильно задернован-
ный земляной вал высотой 1,5–2 м. Углы стен укреплены
круглыми башнями, еще 2 башни фланкировали выезд в ци-
тадель в юго-западном углу южной стены. Внутри цитадель
имеет вид прямоугольной площадки размерами 110 на 75 м.
Шахристан представляет собой неправильной четы-
рехугольной формы бугор высотой 3 м, окруженный оплыв-
шей стеной. По углам и периметру стены прослеживаются
остатки башен в виде округлых холмиков высотой 1,5–2,0 м.
С запада защитой городу служили крутые берега реки Карасу
с ее болотистой поймой.
Раскопками у северной стены цитадели в 2006 г.
вскрыта усадьба кокандского времени с большим двором и
шестью жилыми помещениями. В помещении 2 было расчи-
щено основание печи, выложенное из обожженного и сыр-
цового кирпича. В помещении 3 найдены остатки открытого
очага – сандала, дно которого и края-бортики также выложе-
ны из обожженного кирпича. При раскопках усадьбы были
найдены кирпичи с арабской надписью и железный топор,
которые могут быть датированы началом XIX в.
На территории шахристана, в западной части горо-
дища Мерке, заложен стратиграфический шурф, в котором
зафиксировано двенадцать ярусов, охватывающих время
жизни города в VI–XII вв.
Наиболее массовым материалом, полученным при ар-
хеологических раскопках на городище Мерке, является ке-
рамика разнообразных форм и назначения: котлы – сосуды
с шаровидными туловом, круглодонные или с уплощенным
дном; различные по размерам лепные кувшины, на ручках
которых иногда встречаются зооморфные налепы; ступко-
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 81. Городище Мерке