Стр. 367 - ТОМ2

367
ағасы мен суы мол Меркі шатқалын Қырғыз
Алатауындағы «інжу» деуге болады. Меркі
шатқалының фаунасы мен флорасы көрген
көзді таңғалдырмай қоймайды. Бұл жер суы
дертке шипа қайнар бұлақтарымен де кеңінен
танымал. Мұнда әсіресе ортағасырлық тас
мүсіндер көп.
Меркі шатқалының «тас мүсіндері» туралы алғашқы
ғылыми деректерді XIX ғ. аяғында өлкетанушылар И. В. Аничков
пен В. А. Каллаур жария етті. ХХ ғ. 60–80-ші жж. Меркі өзенінің
бастауындағы «тас мүсіндерді» Меркі ауылының мұғалімі әрі
өлкетанушы А. П. Печерский қарастырып, жергілікті баспасөзде
өз зерттеулерін жариялады. 1986 ж. Меркі ескерткіштерін
белгілі зерттеуші Э. А. Новгородова көріп, оларды қыпшақ
ғибадатханасы деп атаған болатын. 1987–1990 жж. ҚР ҰҒА
Археология институты (жетекшісі А. М. Досымбаева) мен
Қазақстанның Орталық мемлекеттік мұражайының (жетекшісі
Ю. А. Мотов) археологиялық отрядтары Меркі шатқалындағы
биік таулы мекенді зерттеп, кейбір ескерткіштерге қазба
жұмыстарын жүргізді. 2003 ж. бастап Меркі өзенінің
бастауындағы ежелгі түрік ескерткіштері кешенінің зерттелуі
және оны сақтау бойынша жұмыстар А. М. Досымбаеваның
жетекшілігімен жүргізілуде.
Меркі шатқалына жетудің күрделілігі – құнды тас
мүсіндер мен басқа да көптеген ескерткіштердің бүгінге
дейін сақталуына себеп болды. Ескерткіштер кешенінің
негізін дөңгелек тас қорғандардың ортасында немесе шығыс
жақтағы қорғандармен ұштаса қаланған тас құрылыстарда
сақталған ортағасырлық тас мүсіндер құрайды. Биік таудағы
жайлауға қарай автомобиль жолының кеш түсуі және суы
мол ағынды өзен қымбат мүсіндерді мұражайларға алып кету-
ге кедергі болған. Қазіргі уақытта бұл қазына шатқал тарихи-
мәдени қорық. Бүгінде диаметрі 4-тен 16 м дейін, биіктігі
С щелье Мерке с полноводной рекой, имею-
щей множество притоков, можно с полным
правом назвать «жемчужиной» хребта Кыр-
гызский Алатау. В нем сохранилось значи-
тельное разнообразие природных видов
флоры и фауны, способных удивить и по-
радовать путешественника. Широко известны здешние ис-
точники, обладающие лечебными свойствами. Но ущелье
Мерке известно также своеобразными памятниками –
многочисленными каменными изваяниями средневековой
эпохи.
Первые сведения о «каменных бабах» Меркенского
ущелья сообщили краеведы И. В. Аничков и В. А. Каллаур
в конце XIX в. Позже памятниками верховий реки Мерке
заинтересовался сельский учитель и краевед А. П. Печер-
ский, опубликовавший в местной печати в 60–80-е гг. XX в.
сообщения о своих находках. В 1986 г. памятники Мерке
осмотрела археолог Э. А. Новгородова, определившая их
как кыпчакские святилища. В 1987–1990 гг. разведки в вы-
сокогорных урочищах Меркенского ущелья и раскопки
отдельных памятников проводились археологическими
У
Қашқасу асуындағыМеркі ғибадатханасына апаратын құламажол
Спуск с перевала Кашкасу к святилищу Мерке
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 82. Культовый комплекс Мерке VII–XIII веков
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
82. VII–XIII ғасырлардағы Меркі ғибадатханасы