Стр. 354 - ТОМ2

354
ведут широкие бетонные ступени. Вход в мавзолей оформ-
лен выступающим нешироким порталом с высокой и узкой
портальной нишей, перекрытой арочным сводом полуцир-
кульного очертания. В слегка заглубленных арочных нишах
на фасадах четырех узких боковых граней шестиугольного
объема устроены оконные проемы. Верх кладки стен вен-
чается простым, незначительно выступающим карнизом из
резного облицовочного кирпича. Впечатление статичности
общей композиции и некоторой тяжеловесности пропор-
ций мавзолея в значительной степени сглаживается благо-
даря светлому тону и фактуре облицовки, в которой глад-
кие поверхности сочетаются с орнаментальными поясами
и панно из резного кирпича. Они подчеркивают членения
основных объемов (углы шестигранника, верх кладки стен
и портала, основание купола) и зрительно делают их более
легкими. Внутри мавзолея установлено скромное надгробие
с мемориальной плитой.
Слава казахских батыров во многом зависела от
поэтического искусства степных певцов-импровизаторов.
«Отличавшиеся проворством и удальством, – писал из-
вестный российский историк А. И. Левшин, – почитаются
храбрыми, и получают название батыра, и прославляются
во всех ордах». Подвиги Отеген-батыра были прославлены
еще в XVIII в. в дастанах, передававшихся из поколения в
поколение. Свои песни ему посвятили акыны прошлого
Кусен, Тлемис, Майкот. Наиболее известен дастан «Отеген-
Бұл сәулет-ғимарат қазіргі заманғы құрылыс заттары
(монолитті темір бетон, әрлейтін кірпіш), дәстүрлі ғұрыптық-
мемориалды сәулет ескерткішіне сәйкес өрнектермен
әшекейленген. Көлемі сыпайы кешен жоғарыдан сәнді бо-
лып көрінеді, оның қарапайым геометриялық пішіні – негізгі
көлемдегі алтыбұрышты призмалар, дөңгелек барабандағы
жарты шарлы күмбез. Күмбез төбесінде жарты ай. Кесене
айналасында темір қоршау, қорғанның етегінен кесененің
есігіне дейін бетон сатылар құйылған. Кесененің кіре берісі
әшекейленген. Фасадтағы ішкі арка жақта терезелер орналасқан.
Қабырғаның жоғарғы жағы аздаған шығыңқы қаптама
кірпішпен ернеу-ленген. Кесененің жалпы композициясы мен
сәйкестігі қаптаманың ашық түсі мен фактурасына байланы-
сты үйлесім тауып тұр, тегіс жерлері өрнекті белдікпен және
кірпішпен әшекейленген. Олар негізгі көлемді мүшелеп (алты
бұрыштың бұрышы, кіреберіс пен қабырғалардың жоғарғы
жағы, күмбез негізі) және сырт қарағанда жеңіл көрсетеді. Ке-
сене ішінде қарапайым мемориалды тақта бар.
Қазақ батырларының атағы, көбінесе жыршы-термеші
ақындардың өнеріне байланысты болады. «Ширақ та айбын-
ды адам, қашан да ержүрек және батыр атына лайық, оны
ордадағылар ерекше құрметтейді,» – деп атақты орыс та-
рихшысы А. И. Левшин жазған. Өтеген батырдың ерліктері
XVIII ғ. ұрпақтан ұрпаққа беріліп, дастандарда аты шыққан.
Сол кездегі Күсен, Төлеміс, Майкөттер өз өлеңдерін Өтеген
батырға арнаған. Ақын Жамбылдың «Өтеген батыр» дастаны
Талас өзені жағалауындағы Мәмбетұлы Байзақ батырдың
(1789–1864) қазіргі кесенесі. 2000 жыл
Современный мавзолей Байзак-батыра Мамбетулы (1789–1864)
на берегу реки Талас. 2000 год
Сарыкемер ауылына кіре берістегі Мәмбетұлы Байзақ батыр
(1789–1864) ескерткіші. 1998 жыл
Памятник Байзак-батыру Мамбетулы (1789–1864)
при въезде в село Сырыкемер. 1998 год
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
80. Батырл р бейіттері