Стр. 536 - ТОМ2

536

күйбең тіршіліктен баз кешіп, Аллаға қызмет ету үшін

қалған ғұмырын жер астында өткізген. 1166/1167 ж. қайтыс

болды. Яссы қаласындағы ол жерленген жер кейіннен

мұсылмандардың тәу етіп, зиярат жасайтын кесенеге ай-

налды. Қожа Ахмет Яссауидің даңқы өзінен кейін ғасырлар

бойы өшкен емес, оны түрік тілді халықтар пір тұтып,

«Әзірет сұлтан» – «Әулие сұлтан» деп атады, ал Түркістан

қаласы екінші Меккеге айналды. XIV ғасырдың аяғында

Әмір Темірдің бұйрығымен Ахмед Яссауидің тозығы жеткен

кішігірім кесенесінің орнына Орталық Азиядағы аса қасиетті

орындардың біріне айналған орасан зор ғимарат тұрғызылды.

Қожа Ахмет Яссауи кесенесі – архитектура тари-

хындағы маңызы зор аса көрнекті ескерткіш. Мамандардың

анықтауы бойынша ол өз заманының сапалы жаңа

архитектуралық туындысы болып қана қоймай, Орталық

Азияның ортағасырлық сәулет өнерінің тұтас кезеңіне ықпал

етіп, әрі қарай даму жолдарына түрткі болған. Ені 46,5 м,

ұзындығы 62,5 м және биіктігі 40 м кесене ғимараты сырты-

нан симметриялы тұрғыда, портал-күмбезді құрылыс сызба-

сы оңтүстік-шығыс – солтүстік-батыс бағытына ұзына бойы

салынған. Кесене аспалдақтар мен дәліздер жалғастыратын

тікбұрышты 35 шағын бөлмеден тұрады. Оның көптеген

күмбездері өткен кезеңде танымал болған орталық азиялық

күмбездер типінің толық коллекциясы, сондай-ақ сәулет

өнеріндегі кейбір жаңашыл шешімдер мен жаңа құрылымдық

әдістердің жиынтығы деуге болады. Диаметрі 18,2 м негізгі

күмбез Орталық Азияда сақталып қалған кірпіш күмбездердің

ең ірісі. Арка мен портал аралығы 18,2 м және биіктігі 40 м.

предшествующей архитектуры средневековья Центральной

Азии и во многом предопределил пути ее дальнейшего раз-

вития, являясь качественно новым архитектурным про-

изведением своего времени. Здание мавзолея, шириной

46,5 м, длиной 62,5 м и высотой 40 м, внешне симметрич-

ное в плане, построено по схеме портально-купольных со-

оружений с ориентацией продольной оси по направлению

юго-восток – северо-запад. В своем прямоугольном ком-

пактном объеме оно содержит более 35 помещений, соеди-

ненных между собой лестницами и коридорами. Многочис-

ленные купола и своды памятника представляют полную

коллекцию всех известных типов центральноазиатских

сводов предшествующего периода, а также некоторые но-

ваторские решения, положившие начало развитию новых

конструктивных приемов в архитектуре. Главный купол

диаметром 18,2 м является крупнейшим из сохранивших-

ся кирпичных куполов Центральной Азии. Портал, с аркой

пролетом 18,2 м и высотой 40 м, доминирует над всем объ-

емом, подчеркивая его монументальный характер.

Как повествует сочинение Шараф ад-дина Али Йезди

«Зафар наме» («Книга побед»), закладка этого здания связана

с событиями конца 799 г. хиджры, т. е. осени 1397 г. Когда

эмир Тимур приехал в город Ясы и торжественно совершил

обряд зиарата (поклонения) могиле Ходжи Ахмеда, он из-

дал указ о возведении над могилой шейха Ахмеда нового

мавзолея. Строили его мастера, собранные со всех концов

огромной империи. Имена некоторых из них дошли до нас в

надписях на разных частях памятника и на отдельных пред-

метах его убранства. Кладку изразцовой облицовки фасадов

здания выполнил мастер Хаджи Хасан, родом из Шираза, чье

имя и дата работы – 800 г. хиджры (1397/1398 г.) – выложены

синими кирпичиками над нишей северного портала. Ше-

стиугольный изразец с барабана малого ребристого купола

над самой усыпальницей сохранил имя другого ши-разца

– Шемс Абдал-Вахаба, который, судя по надписи, был твор-

цом если не всего мавзолея, то, вероятно, самой усыпаль-

ницы. Исфаханец Иез-ед-Дин, сын Тадж-ед-Дина, изгото-

вил инкрустированные серебром бронзовые петли на двух

дверях и несколько прекрасных бронзовых светильников.

Уникальный по своим размерам и мастерству исполнения

бронзовый казан для воды был отлит в селении Карнак по

приказу Тимура мастером Абд-ал-Азизом, сыном Шараф ад-

Дина Тебризи.

Из-за внезапной смерти Тимура в 1405 г. строитель-

ство не было завершено, но и в незаконченном виде этот

Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің кіреберіс алдындағытәуәп етушілер

Паломники у входа в мавзолей Ходжи Ахмеда Ясави

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы

1. Кенді Алтай

ның атласы

97. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі мен Түркістан тарихи қаласы