552
төмен тағы бір құрылыс жанастыра тұрғызылған (оны
дәстүр бойынша қамал деп атаймыз). Оның кескіні негізгі
төбе-ескерткішті қайталайды, бірақ едәуір кішірейтілген мас-
штабта жасалған. Қамалдың үсті жағы тағаны еске түсіреді, ол
әуеден түсірілген суреттен айқын көрінеді.
Бұл типтегі ескерткіштерді әдетте кейінгі ерте
дәуірге және ерте ортағасырға, яғни жаңа эраның алғашқы
ғасырларынан бастап VIIІ–IX ғғ. дейінгі кезеңге жатқызады.
Мұндай хронологиялық анықтама беруге көптеген орынды
негіздер бар.
Бұл сырттан жай ғана төбе болып көрінгенімен,
бұдан алпыс жылдан астам уақыт бұрын Оңтүстік Қазақстан
аумағында алғашқы алдын ала анықтап алу жұмысын
іске асыратын Оңтүстік Қазақстан археологиялық
экспедициясының назарына ілікті. Материалдар осы жерден
жиналып, жоспары түсірілді. Және 1947 ж. өзінде-ақ атақты
кеңестік археолог, шығыстанушы, Қазақстандағы археоло-
гия ғылымының негізін салушылардың бірі А. Н. Бернштам
ескерткіштің сыртқы қабатына археологтар зер салып
қарауы кезінде оның әдеттен тыс ерте заман ескерткіші
екенін атап көрсетті. Қыштағы бірқатар белгiлердi қарап
көріп, мақалаларының бірінде былай деп жазды: «Садық ата
(Сейдақ ата төбесі. –
ред.
) материалы аса көне, ол негізінен
б. з. д. I мыңжылдықтың аяғы мен б.з. алғашқы ғасырларына
нена еще одной, примыкающей к крутому северному склону
нижней площадкой (будем по традиции называть ее цитаде-
лью), которая своими очертаниями повторяет основной холм
памятника, но в уменьшенном масштабе. Верх цитадели на-
поминает подкову, что хорошо видно на аэрофотоснимке.
Памятники этого типа обычно относят к поздней
древности и раннему средневековью, то есть к периоду от
первых веков новой эры до VIII–IX вв. Такому хронологиче-
скому определению есть множество веских оснований.
Более шестидесяти лет назад этот внешне заурядный
холм привлек внимание Южно-Казахстанской археологи-
ческой экспедиции, осуществлявшей первое рекогносци-
ровочное обследование территории Южного Казахстана.
Здесь был собран подъемный материал, снят план. И уже
в 1947 г. известный советский археолог и востоковед,
один из основателей археологической науки в Казахстане
А. Н. Бернштам отметил необычайную древность того,
что предстало взорам археологов при внешнем осмотре
памятника. Ряд признаков, присутствующих на керамике,
заметил он в одной из последовавших статей, «говорит о
чрезвычайной архаичности материала Садыката (т. е. Сей-
дак-ата-тобе. –
ред.
), о принадлежности этого городища в
основном к концу I тыс. до н. э. и первым векам н. э., а ха-
рактер материала (первой стадии существования города)
свидетельствует о далеких западных и наиболее древних
отблесках кангюйско-хорезмийской цивилизации».
Первый же сезон раскопочных работ Туркестанской
археологической экспедиции в 2001 г. показал, что Сейдак-
ата-тобе действительно очень перспективен для исследова-
ния ряда историко-культурных проблем и может дать массу
новых уникальных материалов.
Оказалось, что постройки на холме цитадели были
покинуты в результате мощного пожара, от которого прока-
лились толщи сырцовых стен. На полах лежали обугленные
балки кровли, в жилых помещениях – десятки разбитых и
целых бытовых керамических сосудов... Но пожар не был не-
ожиданным для жителей. В брошенных и сгоревших домах
кладовые были заполнены большими керамическими сосу-
дами – хумами, которые использовались для хранения зерна,
муки, вина, масла и прочих продуктов. Ни в одном из десятков
таких хумов-хранилищ не найдено ни горсти продуктов. То
есть все хранилища были заблаговременно опустошены. На
полах и суфах жилых помещений нет обычного бытового
инвентаря, кроме оставленных за ненадобностью надтрес-
нутых кухонных сосудов. Все свидетельствовало о том, что
Сидақ қалашығындағы қазба жұмысының фотопланы
Фотоплан расположения раскопов на городище Сидак
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
98. Си ақ қалашығы