Стр. 681 - ТОМ2

681

толықтырылғанын атап айтуға болады. Ол кездері «шырша»,

«торкөз» және ирек типті оймыш сызықтар мен сызылатын

сызықтар кеңінен таралды. Бұған сәйкес келетін өрнектер

Жетісудағы түрік ескерткіштерінде кездеседі.

Қабір мүліктерінде қыш ыдыстардан басқа көптеген

ағаш (табақ, табақша, саптыаяқ, тостаған) және металл

(қазандар) ыдыстар болды. Қалашықтардың кейбір мәдени

қабаттарында және бірнеше жерлеу зиратында жұмыртқа

тәрізді немесе негізгі бөлігі дөңгелек, жоғары шығарылған

тұтқалары бар, түбі конусты қола және балшықтан күйдіріп

істелген қазандар кездесті. Балшықтан күйдіріп жасалған

қазандарға ұқсас көшірмелер Тува, Батыс Моңғолия,

Оңтүстік-Батыс Сібір, Қырғызстан, сондай-ақ хун-сюн-ғұн

тарихымен байланысты ескерткіштер материалдарында бар.

Қанжар, семсер, садақ, жебе, найза, қола, сүйек, темір

ұшты жебелер, күрделі садақтың сүйек жапсырмалары

секілді қару түрлері көп-ақ. Қасына қару қою барлық еркек-

терге және көптеген әйелдерге де тән болды. Зираттардағы

семсерлерді тағыну қалпына қарап оның екі тәсілі болғанын

атап айтуға болады: белден төмен қарай сол қапталға және оң

жақ иықтан түсіріп тағу. Алайда семсер ерлердің зиратында

кездеседі десек, екі не бір жүзді темір қанжар ерлер зираты-

нан да, әйелдер зиратынан да табылды. Бір қызығы – ана ба-

ласымен бірге жерленген зираттарда да қарулар – қанжар,

жебелер болды.

Жетіасар қорымдарынан сырт киімдер, бас киімдер

мен аяқ киімдердің қалдықтары да көптеп табылды. Ұзын

жеңді ұзын көйлек, оның сыртынан киетін біршама қысқа

шапан секілді әйел киімдерінің жағасы кәріптас, халцедон,

ақық, шыны түймелермен түймеленді. Шапандары жүн, мақта,

жібек, кейде жұқа былғарыдан тігілді. Олардың жағасы жарты-

шар секілді күміс және қола қапсырмалармен бекітілді. Киім

қалдықтарынан тоқыма өрнек, кесте, жапсырма тәрізді өрнек

салу тәсілдері бары анықталды. Күрделі көп түсті композици-

ялы және өзгеше ашық түсті киім қалдықтары да кездесті. Бір

қорғанда бурка түріндегі салт атты әйелге арналып теріден

тігілген жамылғы сақталған.

Қалдықтары сақталған әйелдер киімінің ішінен аса

кең тараған қызыл жібектен немесе ашық қызғылт мақта ма-

тасынан тігіліп, металл жапсырмалары мен салпыншақтары

тағылған дөңгелек пішінді бөріктер кездесті. Сондай-

ақ бір-біріне ұқсас кеудешелер, бас киімдер, киімдерге

тағылатын қосымша сәндік бұйымдар табылды. Егер

осы жердің мәдени қабатынан табылғандардың ішіндегі

шеті жүн жіппен жиектеп тігілген киіз тоқым пазырық

этапов культуры. То же можно сказать и о геометрическом

прочерченном и прорезном орнаменте, который потом до-

полнился богатым растительным узором. Тогда же широко

распространяются прорезные и прочерченные узоры типа

«елочки», «сетки» и зигзагообразных рисунков. Аналоги этим

орнаментальным мотивам есть в памятниках Семиречья, ко-

торые связываются с тюрками.

Кроме керамических сосудов в погребальном ин-

вентаре многих курганов были деревянная (блюда, миски,

кружки, чаши) и металлическая (котлы) посуда. В культур-

ных слоях некоторых городищ и в нескольких погребениях

встречены бронзовые и имитирующие их глиняные котлы с

яйцевидным или округлым туловом, высокими ручками, ко-

ническим поддоном. Тождественные котлы и их глиняные

копии есть в материалах Тувы, Западной Монголии, Юго-За-

падной Сибири, Киргизии, а также в материалах памятников,

соотносимых с историей хунну-сюнну-гуннов.

Достаточно разнообразно оружие: кинжалы, мечи,

луки, стрелы, копья. Найдены бронзовые, костяные, желез-

ные наконечники стрел и костяные накладки сложного лука.

Оружие было обязательной принадлежностью всех мужских

и многих женских погребений. Положение мечей в могилах

позволяет говорить о двух способах их ношения: слева от по-

яса вдоль левого бедра и справа, за правым плечом. Но если

мечи отмечены только в мужских погребениях, то железные

двух- и однолезвийные кинжалы находились как в мужских,

так и в женских погребениях. Интересно, что и в захороне-

ниях, где вместе с матерью погребен ребенок, также присут-

ствует оружие – кинжалы, стрелы.

Немало встречено в джетыасарских могильниках и

фрагментов верхней одежды, головных уборов, обуви. Верхняя

одежда женщин представляла собой длинные платья в основ-

ном с длинными рукавами и относительно короткие кафтаны,

надеваемые поверх. Ворот их застегивался янтарными, халце-

доновыми, сердоликовыми, стеклянными пуговицами. Кафта-

нышились из шерсти, хлопка, шелка, иногда и из тонкой кожи.

Их ворот и полы обшивались рядами серебряных и бронзовых

полушарной формы полых бляшек. Из сохранившихся фраг-

ментов одежды отмеченыи такие орнаментальные приемы, как

тканый узор, вышивка, аппликация. Встречены остатки одежды

со сложными многоцветными композициями и необычайно

яркими красками. В одном из курганов сохранилась расшитая

кожаная накидка для всадницы типа бурки.

Среди фрагментарно сохранившихся женских го-

ловных уборов самой распространенной была невысокая

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

1. Рудный Алтай

110. Памятники урочища Джеты-Ас р