Стр. 679 - ТОМ2

679
ырдария өзенінің төменгі сағасындағы Жеті-
асар өңірі Қаңлы мемлекетімен тең түсетін мәде-
ниеттердің бірі – жетіасарлық мәдениетке жата-
тын қалашықтар, елдімекендер мен қорымдар
шоғырының бірден-бір орталығы болып табы-
лады. Оның дамуының алғашқы екі кезеңінде
көне қалалардың көпшілігі сопақша немесе дөңгеленген екі са-
тылыдөңес-төбені көрсетеді. Бұлар дамығанфортификациялық
бекіністер мен іші тұтас тұрғын үйлерден тұрды. Мәдениеттің
үшінші кезеңінде осы кезге дейін тұрғызылған қосымша тұрғын
үйсіз жаңа бекініс қабырғаларышығыршыққа бекіген бірнеше
бекініс пайда болды.
Елдімекен айналасында қорған қорымдар орын тепті.
Қазылған 740 қорғанның 102-сі шикі кірпіштен қаланған.
Олар әулет қорымы қызметін атқарып, жер асты, жарты-
лай жер асты және жер үсті сағаналары болды. Екінші типті
сағаналарда қабырға орталарынан кіретін есік болды. Сәнді
киіндірілген немесе қамыс тоқымаға оралған мәйіттер бөлме
ішінен жасалған жантайма төсек-сұпыға жатқызылған кейде
басына киізден жастық қойылған. Белгілі бір уақыт өткенде
бұрынғы жерленген мәйіттің қалдықтары алынып, қабірді
жаңа мәйітті жерлеуге әзірлеген. Барлығында да мәйіттің
қасына ботқа немесе шикі дән салынған ас үйлік қыш құмыра,
қандай бір сусын құйылған құмыра немесе құты, тостаған не-
месе табақ қойылған. Қайтыс болған адамға міндетті түрде
саздан немесе ағаштан жасалған табаққа, кей ретте қамыстан
тоқылған төсемге салынған ет, кейде балық қалдырған.
Тамақтан басқа қарулар, керек-жарақтар, еңбек құралдары
қойылған. Сағаналардың үшінші – жерүстілік түрі Жетіасар
мәдениеті өмір сүрген барлық кезеңінде қолданылады.
Зерттелген қабір ескерткіштерінің ішінде қорғандар-
дың жалпы санының жетіден бірге жуығы кірпіш сағаналар
болды. Қалған қорғандар саздан тұрғызылды. Жетіасар
С рочище Джеты-Асар в низовьях реки Сырдарьи
является уникальным центром концентрации
городищ, поселений и некрополей, относя-
щихся к джетыасарской культуре – одной из
культур, отождествляемых с государством Кан-
гюй. На первых двух этапах ее развития боль-
шинство городищ представляло собой овальные или округлые
двухъярусные бугры-тобе. Это были крепости с развитой фор-
тификацией и сплошнойжилой застройкой внутри. На третьем
этапе культуры появляется несколько крепостей, где все возве-
денное до этого заключается в кольцо новых крепостных стен
без дополнительных жилых построек.
Вокруг поселений располагались курганные некро-
поли. Среди раскопанных 740 курганов 102 содержали со-
оружения из сырцового кирпича. То были склепы подзем-
ные, полуподземные и наземные, служившие семейными
усыпальницами. У склепов второго типа имелись входы в
центре стены. Покойных в богатых одеждах, завернутых в
камышовые циновки, укладывали на устроенные внутри ка-
меры лежанки-суфы, иногда с войлочной подушкой под го-
ловой. По прошествии времени останки ранних погребений
убирали, а камеру готовили к новым захоронениям. Всякий
раз на лежанки рядом с погребенным ставились сосуды с
заупокойной пищей. Набор посуды оставался стандартным:
кухонный горшок с кашей или сырым зерном, кувшин или
фляга с какой-либо жидкостью, кружка или чаша. Покойному
обязательно оставляли мясо в глиняной или деревянной ми-
ске, реже на подстилке из переплетенного камыша, а иногда
и рыбу. Кроме пищи размещали оружие, предметы туалета,
орудия труда. Склепы третьего – наземного типа бытовали
весь период существования джетыасарской культуры.
Среди исследованных погребальных памятников
менее седьмой части от общего числа составили курганы с
У
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 110. Памятники урочища Джеты-Ас р
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
53. Қалмаққырған тарихи орыны 110. Жетіасар шатқал ның ескерткіштері