Стр. 671 - ТОМ2

671
Шірік-рабат қалашығының сызбасы.
I – қорғандардың орталық тобы; II – № 1 қорған;
III – домалақ жерлеу құрылысы; IV – шаршы жерлеу құрылысы;
V – стратиграфиялық қазба; VI – кейінгі цитадель
План городища Чирик-рабат.
I – центральная группа курганов; II – курган № 1;
III – круглое погребальное здание; IV – квадратное погребальное
здание; V – стратиграфический раскоп; VI – поздняя цитадель
жебе, қайқы темір пышақ және бүлінген қанжар, темір
айылбастардың қалдықтары табылды. Сондай-ақ алтынмен
айналдыра із түсірілген темір ілгек, піл сүйегінен істелген
тарақ қалдықтары, оттан қатты бүлінген шыныдан және
тастан, сонымен бірге бірнеше ірі цилиндр тәрізді ляпис-
көк тастан істелген моншақтар, алтын жіппен тігілген, тігіс
іздері көрінетін жүннен тоқылған матаның ұсақ бөліктері,
цилиндр тәрізді қоладан істелген алқалар, қола қоңырау
табылды. Қазба кезінде көп мөлшерде алтын және күміс
әшекейлер: жапсырма үшін саңылауы бар дөңгелек алтын
қаңылтыр белгі, ірі төрт гүл күлтелі гүл өрнек түріндегі
нақышталған жапсырма қаңылтыр белгі (шеттері жалған
дәнмен және білікшемен безендірілген гүл күлтелері) табыл-
ды және көптеген кішкене алтындардың бір бөлігі көлденең
тұтқырланып қалған. Мәнерлі өрнегі және «S» латын әрпі
тұрпатындағы бірнеше бұрамалы екі жұп алтын салпыншақ
(самайдан немесе алқадан жасалған) үш алтын қоңырау және
күмістен жасалған ұзындығы 2,5 см, көлденеңі кедір-бұдыр
бедері бар қоңырау өте тартымды.
Сопыханада және соған жақын тұрған ғимараттың
солтүстік-батысындағы тонаудан кейінгі қалған қалдықтар
ішінен шыққан құрышпен қапталған темір сауыт аса құнды
бұйым болып табылады. Сауыт отқа түскен, едәуір бөлігі
қорытылған, кей бөлігінің темірі балқыған, соған қарамастан
оның алғашқы түр-кескіні туралы нақты пікір айтуға
мүмкіндік береді. Ол қалыңдығы екі миллиметрден аспайтын
шаршылы темір тілімнен (пластина) тұрды. Темір тілімнен
тұрған қабыршақтың төменгі үштен бір бөлігі ашық, жоғарғы
бөлігі екі тіліммен жабылған. Демек, сауыттың барлық бөлігі
үш тілімдей қалыңдықта болған. Сауыт құрамына кіретін
жіңішке ұзын тілшелер белгілі қозғалысты талап ететін жамау
бөліктерін құрады. Бәрінен бұрын олар жауынгердің қолы
мен аяғын жауып тұрады. Сауыт құрамына кіретін жіңішке
ұзын тілімдер белгілі қозғалысты көрсететін сауыт бөлігін
қалыптастырды. Осыдан көретініміз олар жауынгердің
қолы мен аяғын жауып тұрды. Жауынгердің көп қозғалысын
қамтамасыз ететін бүйірін жіңішке тілімдер қорғайтыны
белгілі болып тұр. Ұзындығы 40 см 14 тілімнен тұратын ірі
тілім-белдемшемен байланысатын сауыттың дәл осы бөлігі
өзінше бір кең темір белдікті құрап, қатерді азайтудың
мүмкіндігін жасаған.
Қорғанның оңтүстік-батысында орналасқан
қала-шықтың екінші бір қабір құрылысы, алғашқысына
қарағанда қабырғалары өте берік шикі кірпіштен қаланған
және екі бөлмеден тұрады. Олардың біреуінің еденінен бей-
единоборства бородатого мужчины – царя или божества – с
фантастическим животным; сохранилась лишь верхняя по-
ловина изображения. На суфах в помещениях найдены об-
ломки сожженных человеческих костей и уцелевшие после
грабителей немногие предметы погребального инвентаря.
Раскопки круглого погребального здания на Чирик-
рабате дали ценный и разнообразный материал, датирую-
щий памятник концом IV или рубежом IV и III в. до н. э. Об-
наружены два небольших трехлопастных наконечника стрел
скифского типа со скрытой втулкой, мелкие железные трех-
лопастные наконечники стрел раннесарматского облика, со-
гнутые железный нож и кинжал плохой сохранности, фраг-
менты железной пряжки. Найдены также железная застежка
со следами обкладки из золотой фольги, фрагменты гребня
из слоновой кости, много пострадавших от огня стеклянных
0 100 м
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 109. Городище Чирик-раб т