Стр. 688 - ТОМ2

688

№ 4 Жетіасар қалашығы (Рабынсай, Бұзықасар).

Біздің заманымыздың VI–VIII ғасырлары

Городище Джеты-Асар № 4 (Рабинсай, Бузык-Асар).

VI–VIII века нашей эры

Моншақтар байланыс бағыттары мен сауда қатынас-

тарының жоғары деңгейін көрсететін мол материалды

көрсетеді. Жетіасарлық моншақтар жиынтығы шығу төркіні

әртүрлі: балтық кәріптасы мен үнді тастары, Жерорта

теңізінің маржандары мен Кавказ гагаттарын біріктірген

бірегей жинақ. Әйнек моншақтар шыны өңдеу мектептерінің

барлық атақты шеберханаларынан жасап шығарылды.

Әшекейлі керек-жарақтар жиынтығы өлген

әйелдердің зиратында болатын міндетті заттар қатарында

есептелді. Олар: мата немесе былғары қаппен қапталған

қоладан істелген айна, темір пышақ, ірі өзен бақалшығы, ох-

ра бояуының қалдықтары немесе ішіндегі бор, бор қайрақ,

косметикалық жиынтық, керекті ыдыстар, ағаш тарақ, ағаш

немесе сүйек сапты темір біз, қас пен кірпік бояуыш. Керекті

заттар жиынтығы, әдетте, ағаш шыбықтан тоқылған қақпағы

бар кәрзеңкеге, жүннен тоқылған матадан, кенептен немесе

былғарыдан тігілген сөмкеге, ағаш қобдишаға салынды.

Жетіасар тұрғын үйлері мен зираттарынан табылған

парфян мен сасанид дәуірінен жонылған ирандық тас-

геммалары ерекше қызығушылық тудырады. Олар, мүмкін,

өз иесінің артықшылығын көрсету үшін қызмет еткен болар

және оның жеке мөрі үшін пайдаланылған шығар. Жетіасар

зираттарындағы геммалар (асыл тастар) б. з. д. I–IV ғғ. және

б. з. IV–V ғғ. жатқызылады. Сасанидтік геммалар Шығыс

Арал маңына Ираннан сауда байланыстарының нәтижесінде

б. з. III ғ. әкелінген болуы мүмкін. Зооморфтық және

антропоморфтық бейнелер мен басқа да діни заттар ерек-

ше қызығушылық туғызды. Олар: саздан және алебастрдан

жасалған мүсіндер мен пұттар, қолдарында ыдыс, қақпақ,

айна бар ағаштан, қыштан жасалған бейнелер, зооморфтық

және антрпоморфтық салпыншақтар, қаңылтыр белгілер мен

айбалталар.

ров. Найдено несколько десятков металлических (бронзовых,

серебряных, иногда обтянутых золотой фольгой и украшен-

ных вставками из стекла и полудрагоценных камней) фибул-

застежек, которые находят аналоги в сарматских памятниках

Приуралья и Нижнего Поволжья, скифских и северокавказ-

ских памятниках, а двухпластинчатые фибулы известны в

памятниках Северного Причерноморья, Крыма, Восточной

и Центральной Европы, датируемых IV–V вв.

Бусы представляют тот массовый материал, который

с высокой степенью достоверности отражает направления

связей и торговые отношения. Джетыасарская коллекция

уникальна, поскольку объединяет бусы самого разного про-

исхождения: балтийский янтарь и индийские камни, среди-

земноморские кораллы и кавказский гагат. Стеклянные бусы

происходят из мастерских всех известных в то время школ

стеклоделия.

Туалетные наборы были обязательной принадлеж-

ностью погребального инвентаря женских захоронений.

Они состояли из бронзового зеркала в матерчатом или ко-

жаном чехле, железного ножичка, крупной речной ракови-

ны, часто с остатками охры или мела внутри, бруска мела,

деревянного гребня, бронзового или железного пинцета,

косметического набора, туалетного сосуда, железно-

го шила с деревянной или костяной рукоятью, сурмата-

ша (для окраски бровей и ресниц). Туалетные наборы, как

правило, были уложены в плетеные деревянные корзинки с

крышками, шерстяные, полотняные или кожаные сумочки,

деревянные шкатулки-ларцы.

Особый интерес представляют находки в джетыасар-

ских жилых и погребальных памятниках иранских резных

камнегемм парфянского и сасанидского времени. Возможно,

они служили знаком привилегированного положения их вла-

дельца или владелицы и использовались по прямому назна-

чению в качестве личных печатей. Геммы из джетыасарских

захоронений датируются в пределах I–IV вв. до н. э. и IV–V вв.

н. э. Представляется, что сасанидские геммы могли попасть в

Восточное Приаралье в результате торговых связей с Ираном

еще в III в. н. э. Интересны зооморфные и антропоморфные

изображения и другие культовые предметы. Это глиняные

и алебастровые статуэтки и идолы, изображения в дереве и

керамике, на ручках сосудов, крышек, зеркал, зооморфные и

антропоморфные металлические подвески, бляшки и пряжки.

Анализ показал, что на территорию Джеты-Асара

носители иных культур и этносов попадали неоднократ-

но. Так, уже к V–IV вв. до н. э. можно отнести отдельные

Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы

1. Кенді Алтай

ның атласы

10. Жетіас р шатқалының ескерткіштері