Стр. 693 - ТОМ2

693

Қорқыт ата ескерткішіне тәуәп етіп келушілер

Паломники у монумента Коркыт-ата

ляя, что такой же конец ждет и Коркыта. Видя и слыша все

это, Коркыт в своих одиноких терзаниях выдолбил из дерева

ширгай первый кобыз, натянул на него струны и заиграл, из-

ливая свои мучительные мысли и чувства. Он вложил свою

душу в эти мелодии, и чудесные звуки его струн прозвучали

на весь мир, дошли до людей, захватили и пленили их. С тех

пор мелодии Коркыта и созданный им кобыз пошли стран-

ствовать по земле, а имя Коркыта осталось бессмертным в

струнах кобыза и в сердцах людей».

В 1980 г. недалеко от старого джусалинского кладби-

ща, у разъезда Коркут был построен мемориал Коркыт-ата,

ныне привлекающий множество паломников и туристов.

По замыслу авторов этого монументального ансамбля – из-

вестного архитектора Б. А. Ибраева и физика С. И. Исатаева,

его современный облик тесно связан с народными тради-

циями. Средствами архитектуры он доносит до людей жи-

вое напоминание о легендах, связанных с Коркыт-ата.

Главное сооружение ансамбля – установленный на

самой высокой точке местности монумент из четырех сом-

кнутых, ориентированных по странам света белоснежных

стел, имеющих в верхней части раструбы и по форме напо-

минающих кобыз – традиционный музыкальный инстру-

мент, создателем которого считается Коркыт-ата. Монумент

стоит на низком круглом постаменте с треугольными луча-

ми-ступенями, в центре которого под высоким стрельчатым

сводом сомкнутых стел находится небольшой столбик, сим-

волизирующий ось. Нанесенный на него орнамент «туйе-

табан» – «след верблюда» связан с обладавшей волшебной

силой легендарной верблюдицей Коркыта – Желмая. Поста-

мент и стелы украшены разноцветной мозаикой и резьбой,

в которых прочитываются космогонические представления

древних кочевников. Наверху, в точке, где смыкаются рас-

ақсақалы, әңгімеші-жыршы. Қазақ халқының түсінігінде ол –

бақсы-балгер, халық даналығының иесі, қобызды ойлап

тапқан сазгер, ақын-жыраулар мен бақсылардың атасы және

қолдап-қуаттаушы пірі. Атақты «Қорқыт күйі» оның өзі ту-

ралы аңызды музыка тілімен жеткізетін қазақтың халықтық

музыкалық шығармаларының ең үздіктерінің бірі. Бұл күйді

Қорқыт атаның өзі шығарған деп есептеледі. Әйгілі жазушы

Мұхтар Әуезов бұл күй туралы былай дейді: «...Қорқыт жас

кезінен бастап-ақ адам өмірінің жылдам өте шығатындығына

мойынсұнбай, өлімнің болмай қоймайындығына қарсы

күресуді ойлайды. Өлмеу туралы ойлары мен армандары

оған тыныштық бермей, Қорқыт елден шығып кетеді, бірақ

қайда барса да өлімді көреді: орманда құлап жатып шіріген

ағаш оған өзінің өлгенін, Қорқыт үшін де өлімнің болмай

қоймайтынын айтады, далада – күн астында қураған се-

леу, тіпті алып таулардың өзі жермен жексен болып күйреп

кететінін, оған қоса мұндай ақырзаман Қорқыттың басына

да төнетінін айтып жеткізеді. Осының бәрін естіп, көрген

Қорқыт шырғай ағашынан қобыз ойып, қылдан ішек тар-

тып, өзін қажытқан ауыр ой-сезімдерін күйге айналдырды.

Өзінің жан-дүниесін осы мұңды әуенге салды, қобыздың

ғажайып дыбысы кеңге жайылып, адамдардың жан-жүрегін

баурап алды. Содан бері Қорқыттың қобызынан шыққан

әуен жер бетін шарлап кетті, ал Қорқыттың өзі қобыздың

өлмес ішегінде, адамдардың жүрегінде қалды».

1980 ж. Жосалының көне бейітіне жақын маңға,

Қорқыт разъезінде Қорқыт ата мемориалдық ескерткіші

тұрғызылды, ол бүгінде тәу етушілер мен туристер жиі баратын

қастерлі орынға айналды. Осы монументалды ансамбльдің

авторлары, белгілі сәулетші Б. А. Ибраев пен физик С. И. Иса-

таев бейне-кескіні халық дәстүрлерімен тығыз байланысты-

ра отырып жасады. Ол сәулет өнерінің көркемдік әдістері

арқылы Қорқыт атаға байланысты аңыздардын үйлесім ком-

позициясын көрсетіп тұр.

Бұл ансамбль жоғары жағында Қорқыт ата жасаған

деп есептелетін қобызға ұқсас дәстүрлі музыкалық аспабы

бар дүниенің төрт бұрышына бағытталған, өзара жымдаса

қабысқан төрт ақ тастан тұратын ең биік жерге қойылған

монумент. Ол үш бұрышты сәуле-баспалдақтары бар

тұғырдың үстінде тұр, ортада биік ақ тастар жымдасып барып

үшкілденген күмбезбен бітетін өсті белгілеп тұратын шағын

бағана тұрады. Оның бетіне түсірілген «түйетабан» өрнегі

Қорқыттың түйесі – аты аңызға айналған алып күштің иесі

Желмаямен байланысты. Тұғыр мен ақ тас ерте замандағы

көшпенділердің ғарыш жөніндегі түсініктерін білдіретін

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

1. Рудный Алтай

111. Мемориальный комплекс Коркыт-ата