Стр. 701 - ТОМ2

701
«Жаңа қоныс» деп аталған Жанкент туралы қызықты
мәліметті ИбнХаукаль келтіреді. Олөзініңтарихи-географиялық
еңбегінде бұл тікелей оғыз мемлекетінің астанасы деп көрсетеді.
Оның айтуы бойынша, Жанкент Сырдарияның сағасындағы ең
ірі елдімекен болған, сонымен бірге тек астана ғана емес, оғыз
патшасының қысқы ордасы да болыпты.
Жаңа Оғызияны оғыз державасының саяси орталығы
ретінде таңдаудың көптеген шарттары болды. Олардың
ең бастысы – Орта Азияның аса ірі егіншілік оазисімен
түйіскен қолайлы жағрапиялық жерде орналасуы. Ол өте
маңызды керуен жолының үстінде жатыр және оғыз да-
ласын Хорезммен, Мауереннаһрмен және Хорасанмен
ұштастыратын дәліз қызметін атқарады. Оғыздардың Сыр-
дария жағасындағы қалалары құрлық пен судағы сауданың
маңызды бекеттері болды. Ибн Хаукаль Сырдария арқылы
«Жаңа елдімекенге» астық тиелген кемелер келіп жатқанын
жазады.
Арал маңы мен Оңтүстік Қазақстанды археологиялық
зерттеу тарихы XIX ғ. екінші жартысында қазақ жері Ресей
бодандығына бойұсынғаннан кейін басталды. 1867 ж. мұнда
Императорлық археологиялық комиссияның тапсырмасы-
мен белгілі шығыстанушы П. И. Лерх арнайы келген болатын.
Ол ортағасырлық Жанкент, Сауран, Сығанақ қалаларының
қалдықтарын сипаттады және Жанкентте аздаған қазба
жұмысын жүргізді. XIX ғ. екінші жартысына мұнда белгілі
орыс баталист-суретшісі В. В. Верещагин екі рет болды.
Ол сондай-ақ Жанкенттегі қазба жұмысына қатысып, қыш
коллекцияларын жинады. Белгісіз өлкенің көне дәуірі ту-
ралы ғалымдар мен саяхатшылар жариялаған жаңа си-
паттамалар Ресей ғылыми қауымдастығының Түркістан
тарихы мен өнеріне деген қызығушылығына түрткі болды.
Белгілі өнертанушы В. В. Стасов жергілікті археологиялық
ескерткіштерді антикалық ескерткіштермен қатар қойып:
«...Жанкент қалашығы біз үшін Помпей секілді» – деп жазды.
Оғыздар астанасының қалдықтары осы күнге дейін
сақталған. Бұл – Арал маңындағы Қазалыға жақындау жер-
де орналасқан Жанкент қалашығы. Онымен бірге тағы да ірі
екі қалашық – Күйік Кескен қала мен Күйік қала орналасқан.
Ол үшеуі де ойпатта, саздауыт, сортаң, тегіс үшбұрышты
жарты аралда немесе дәлірек айтқанда, солтүстігінде Сыр-
дариямен, батысында Арал теңізімен, шығысында бұрынғы
Қуаңдарияның батпақты, қамысты алабымен тұйықталған
аралда жатыр.
Жанкент қалашығыны орны төртбұрышты. Батыстан
шығысқа қарай басты көше өтеді де, одан тікбұрыш жасап
Жанкент қалашығы
Городище Жанкент
Интересные сведения о Янгикенте, называемом «но-
вым селением», приводит Ибн Хаукаль. В своем историко-
географическом труде он прямо указывает, что это сто-
лица огузского государства. Янгикент, по его словам, был
самым крупным поселением в низовьях Сырдарьи, причем
не только столицей, но и зимней ставкой огузского царя.
Выбор Новой Гузии политическим центром огуз-
ской державы был обусловлен многими обстоятельства-
ми. Главное из них – выгодное географическое располо-
жение на стыке с крупными земледельческими оазисами
Средней Азии. Она лежала на важном караванном пути и
служила коридором, соединявшим огузские степи с Хо-
резмом, Мавераннахром и Хорасаном. Сырдарьинские
города огузов были важными пунктами сухопутной и
речной торговли. Ибн Хаукаль свидетельствует, что по
Сырдарье в «новое селение» шли суда, нагруженные зер-
ном и хлебом.
История археологического изучения Приаралья и
Южного Казахстана началась во второй половине XIX в.
после их завоевания и присоединения к России. В 1867 г.
сюда по заданию Императорской археологической комис-
сии совершил поездку известный востоковед П. И. Лерх. Он
осмотрел и описал встреченные им остатки средневековых
городов Жанкента, Саурана, Сыгнака и произвел небольшие
раскопки на Жанкенте. Дважды во второй половине XIX в. по-
бывал здесь известный русский художник-баталист В. В. Вере-
щагин. Он также предпринял раскопки Жанкента и собрал
коллекцию керамики. Описания древностей нового неиз-
вестного края, опубликованные им и другими учеными и
путешественниками, пробудили в российском обществе
интерес к истории и искусству Туркестана. Известный искус-
ствовед В. В. Стасов ставил местные археологические памят-
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 112. Городище Жанкент