Стр. 113 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

113
(1639–1643 жж. аралығында құрылған), Джалин-обо (ары
кеткенде 1616 ж. құрылған), Қызылкент (1643/1644 ж.
құрылған) және Сүмбе (1733/1740-шы жж. кейін құрылған)
храмдар егжей-тегжейлі сипатталған. Осы ескерткіштердің
кейбіріне қатысты археологиялық қазбалар ХІХ ғ. ортасында-
ақ басталған. И. А. Армстронг 1857 ж. Ертістің сол жаға-
лауына ойрат ламасы Дархан-Цорджи-рабжамба қазіргі
Семейдің орнына салған Дархан-Цорджин-кит аумағында
қазба жұмыстарын жүргізген. Археологиялық жұмыстар
1980-ші жж. Орталық Қазақстандағы Қызылкенттің қираған
орнында (Ж. Е. Смайылов) және Жетісудағы Текес өзенінің
орта ағысында орналасқан Сүмбе бұтханасында (Ф. П. Гри-
горьев, Ә. К. Ақышев) жүргізілді.
Жоғарыда аталған будда кешендерімен қатар
дереккөздерде ХVІІ ғ. ортасы – ХVІІІ ғ. бірінші жартысындағы
Шығыс Қазақстан және Жетісу аумағындағы басқа да лама
ескерткіштері туралы да мәліметтер бар. Мәселен, ресейлік
Қызылкеніш өзені бойындағы лама бұтханасының орны. XVII ғасырдың ортасы. Кент тауы. Орталық Қазақстан
Руины ламаистского монастыря середины XVII века у реки Кызылкеныш в Кентских горах. Центральный Казахстан
Основными памятниками буддийской культуры и
материальным свидетельством распространения ламаиз-
ма на территории Восточного и Юго-Восточного Казахстана,
Северного Кыргызстана и Синьцзяна (КНР) в ХVІІ – середи-
не ХVІІІ в. являются возведенные кочевниками-ойратами
ламаистские монастыри – сумэ или хит. Они включа-
ли в себя здание храма или кумирни, в котором совер-
шалось отправление религиозного культа, постройки
хозяйственно-бытового назначения, жилые помещения
для послушников и лам, а также систему водосборников
и/или ирригации. В ламаистских сумэ концентрировалась
вся обрядовая, переводческая, а также ремесленная дея-
тельность ойратов. В них хранились разнообразные буд-
дийские реликвии, драгоценности, рукописные книги на
санскрите, тибетском, монгольских и тюркских языках;
здесь сосредоточивались произведения восточного изо-
бразительного искусства (иконопись, скульптура, живо-
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
8. Памятники тибетского буддизма