Стр. 231 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

231

тас кетпен және қыш бар. Табылған заттар ішіндегі ең көбі –

тас кетпендер. Олар құрал жасау үшін көп уақыт кетірмейтін

жалпақ тастардан жасалған. Тастардың жанынан кетпенді са-

бына кигізетін ойық бар; кетпеннің жүзі өткірленген. Жарам-

сыз кетпендерді лақтырып тастаған. Мөлшері 12

×

8

×

2,6 см

құралдар басым. Олардың ішінде балта, шапқы және келсап

ретінде пайдаланылған құрал-саймандар бар.

Қоныстан табылған қыштар көп емес: қысқа мойын-

ды, жалпақ түпті, өрнектелмеген, құмыра пішінді ірі ыдыстар

көптеп кездеседі; кейбір ыдыстар шұңқырланып, «інжумен»

өрнектелген. Ірі құмның қосындысынан жасалған ыдыстың

үстіңгі бөлігінің түрі қара-сұр.

Екі қоныс бір мезгілде пайда болған; оның уақытын

бір жүзді қола пышақ пен үш қабатты жебенің ұшы бойын-

ша анықтауға болады. Осы үлгідегі заттар ерте сақ дәуіріне

тән және Тасқора мен 1 Тасқора қоныстарын б. з. д.

VIII–VI ғғ. жатқызуға мүмкіндік береді. Тасқора қонысынан

табылған ыдыстардың пішіні, жасау әдісі мен өрнегі жа-

ғынан Х Кеңөткел, Тағыбай-Бұлақ қоныстарынан табыл-

ған материалдармен қатар қоюға болады.

Ерте темір ғасырындағы дала қоныстары жалпы

белгілері ұқсас. Олар дала өзендері жағалауы мен ұсақ шоқы

аңғарындағы желден таса жерлер мен тау бұлақтары жанына

орналасқан. Осындай тұрақты өмір сүретін жердің топогра-

фиясы Қазақстанның дала аймағында қола дәуірінің соңынан

басталады. Ерте темір ғасырындағы қоныстар топография-

сы айналадағы ландшафттың ерекшелігімен байланысты.

Мәліметтер бойынша, таулы жерде қоныстар тау бөктерінде

орналасқан, жиі су көздерінен алыста болған.

Ерте темір ғасырларының қоныстарын ұйымдастыруда

екі жоспарланған сызба бар: желілі, жағалау бойы (1 Тасқора);

жинақталған құрылыс – шектелген аумақта топталған үй-

жайлар (Тасқора). Соңғы жағдайда жеке құрылыстар жал-

пы айналдырылған қабырғамен немесе бір-біріне жапсар-

лас құрылған. Құрылыстың осындай ұстанымы өлкенің

қатал климаты себепті және екі немесе үш қабатты тамбур-

лы дәліздері бар құрылыстар, мысалы, қазақ қыстауларында

кездеседі.

Көлемі бойынша 10–40 құрылымнан тұратын ірі

қоныстар мен (Тасқора, 1 Тасқора) 3–4 құрылымнан тұ-

ратын кіші тұрақтар кездеседі. Соңғысы таулы және ұсақ

шоқылы рельефке, мысалы, Сарыарқаның аласа таулы

жағдайына немесе Іле-Алатауының таулы аңғарына тән.

Солтүстік Қазақстанның ерте темір дәуірінің

ескерткіштері тұрақтардың топографиясы, жоспарлануы

ты бронзового изделия с браком, каменные мотыжки и кера-

мика. Наиболее многочисленной категорией находок явля-

ются каменные мотыжки; они изготовлены из плоских галек

подходящей формы, не требовавшей больших усилий для из-

готовления орудия. На боковых гранях камня делались вы-

емки для крепления мотыжки к рукояти; рабочий край за-

острялся несколькими сколами. По мере изношенности мо-

тыжки просто выбрасывались. Преобладают орудия размера-

ми 12

×

8

×

2,6 см. Среди них можно выделить орудия, исполь-

зовавшиеся в качестве топоров, долота и пестов.

Находки керамики на поселениях немногочисленны:

преобладают фрагменты крупных сосудов горшечной фор-

мы, с короткими прямыми шейками, слабо раздутым туло-

вом, плоскодонные, неорнаментированные; отдельные со-

суды были украшены ямочными вдавлениями и «жемчужи-

нами». В тесте есть примесь дресвы, поверхность сосудов

темно-серого цвета.

Оба поселения можно считать одновременными; да-

тировка их определяется по бронзовому однолезвийному но-

жу и черешковому трехлопастному наконечнику стрелы. По-

добные типы характерны для раннесакского времени и по-

зволяют отнести поселения Таскора и Таскора 1 к VIII–VI вв.

до н. э. По форме, технике изготовления и орнаментации по-

суда таскоринских поселений находит прямые аналогии в

материалах поселений Кеноткель Х, Тагибай-Булак.

Степные поселения раннего железного века характе-

ризуются рядом общих признаков. Они расположены на бе-

регах степных речек и мелкосопочных долинах, в местах, за-

Ерте темір дәуіріндегі Тасқора қонысының сызбасы

План поселения раннего железного века Таскора

От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана

18. Тасмолинские поселения Сарыарки