Стр. 227 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

227
зақ уақыт бойы ерте темір ғасырының ар-
хеологиялық мәдениеттері туралы көрініс
дереккөздерінің бір түрі – жерлеу ескерткіште-
рінің мәліметтері негізінде ғана қалыптасқан
еді. ХХ ғ. соңғы онжылдығында өзгерістер
Солтүстік Қазақстандағы X Кеңөткел қонысының ашылуы-
мен және онда жүргізілген қазба жұмыстарымен байланысты
болды. Ескерткіштен табылған бұйымдар – оның ертедегі
сақтар кезеңіне жататын куәландырады. Сол уақыттан бастап
қазақ археологиясында жаңа бағыт – ерте темір ғасырындағы
қоныстарды зерттеу қалыптасты. 1999–2000 жж. Есіл
археологиялық экспедициясы Сілеті өзені мен Тасқара ауылы
маңындағы екі қоныста қазба жұмыстарын бастады.
Х Кеңөткел қонысы Шағалалы өзенінің оң жақ
жағалауында, Көкшетаудан оңтүстікке қарай 40 шақырым
жерде Көкшетау қыраты солтүстік сілемдерінің көркем
алқабында орын тепкен. Оның бетінде ХІХ–ХХ ғғ. қазақ
қыстауының қалдықтары көрініп жатыр, жануарлар
сүйектерінің, темір қождары жымдасқан кесектерінің және
басқа да көптеген қалдықтар кездеседі. Ескерткіштің жал-
пы ауданы 14 000 м2, археологиялық қазбалар 800 м2 жер-
де жүргізілді. Қазба жұмыстары барысында бұл қоныста үш
кезеңде: неолит дәуірінде, ерте темір ғасырында және жаңа
заманда адамдар тұрғаны анықталды. Ерте темір ғасырдағы
құрылымдарды бөліп шығаруға мүмкіндік болмады. Мүмкін,
бұл іздері бұрынғы құрылымдармен жойылып кеткен жер
үсті типті құрылыстар болуы мүмкін. Осы қоныста тас, сүйек,
қола бұйымдардан құралған заттар – оның ішінде 6 қола
тілім пышақ, кельт үзінділері, тескіштер, біздер, балық аулай-
тын қармақ табылды. Аса көп табылған материалдар – қыш
бұйымдары. Тастан жасалған құралдар алуан түрлі. Осы
табылған заттардың бәрі ескерткіштің ежелгі сақ дәуіріне,
б. з. д. VIII–VII ғғ. жататынын дәлелдейді.
Ұ олгое время представление об археологи-
ческих культурах раннего железного века
степной полосы формировалось на данных
одного вида источников – погребальных па-
мятников. Перемены наметились в последнее
десятилетие ХХ в. в связи с открытием и раскопками поселе-
ния Кеноткель Х в Северном Казахстане. Вещевой материал
памятника свидетельствовал о датировке его раннесакским
временем. С этого времени в казахстанской археологии на-
чинает формироваться новое направление – исследование
поселений раннего железного века. В 1999–2000 гг. Ишим-
ской археологической экспедицией на реке Селеты нача-
лись раскопки еще двух поселений у села Таскора.
Поселение Кеноткель Х расположено на правом бе-
регу реки Шагалалы, в 40 км южнее Кокшетау, в живописной
Д
Сарыарқадағы ерте темір ғасыры қоныстарының картасы
Карта поселений раннего железного века Сарыарки
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
18. Тасмолинские поселения Сарыарки
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғ , тарихи және әдени ескер кіштері мен көрнекті орындарының тласы
18. Сарыарқадағы Тасмо а қоныст ы