Стр. 230 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

230
Қоныстар өзеннің қарама-қарсы жағалауларында бір-
бірінен 3 км қашықтықта жайғасқан. Ескерткіштер тұрғын
жайлардың топографиясы, жоспарлануы және құрылымы
жағынан бір-бірінен өзгеше. Екі қоныста да алдын ала қазба
жұмыстары жүргізілді.
Тасқора қонысы биіктігі 20 м жететін және көлденең
сай-салаларға бөлінген бөктер тізбегі болып көрінетін
Сілетінің сол жақ жағалауындағы жергілікті террасса-
ны алып жатыр. Бір сайдың бөктерінде дөңгелек және
төртбұрыш пішіндегі тас құрылыстардың қирандылары та-
былды. Олар бір-бірімен ұштасып, айқасқан күрделі конфи-
гурацияны құрайды. Қоныста барлығы 28 құрылыс тіркелді.
Құрылыстардың негізгі бөлігі 30 м2 жерді алып жатыр.
1 Тасқора қонысы Сілеті ауылынан солтүстік-батысқа
қарай 7шақырымжерде Сілеті өзенінің оңжақжағалауындағы
биік жердегі террассада орналасқан. Қоныстың ауданы
террасса бетінде әдеміленіп шашылып жатқан ірі тастар-
дан анық байқалады. Ежелгі қоныстан солтүстікке қарай
шоқының етегінде қазақ қыстауының орны сақталған. Оның
қирандылары арасынан шойын қазанның, фарфор ыдыстың
сынықтары, шақпақтас ұшқындары, тілімдері және еңбек
құралдары кездеседі. Сондай-ақ, өзен ағысының төменгі
жағында қыстаулардың орны бар; бұл жерден де көптеген тас
ұшқындары, тілімдер, ХІХ ғ. соңы мен ХХ ғ. басындағы орыс
ыдыстарының шыны және фарфор сынықтары табылды.
Ерте темір ғасырының қонысы дөңгелек және сопақ
формалы, тереңдігі 0,2–0,5 м және мөлшері 5 × 6-дан 6 × 8 м-ге
дейінгі 30-дан астам ойпаттан құралған кешен болып табыла-
ды. Ойпаттардың бір бөлігі тастан қаланған. Қонысң үстінен
тас кетпен мен келсап табылды.
Тұрғын жайдың екі түрі – жер үсті және жер асты
тұрғын жайлары зерттелді. Жер үсті тұрғын жайдың
қабырғалары тастан қаланған, олардың қалыңдығы 1–2 м.
Көбіне үй беткейлердің тік жағына тыл жағымен қаланып
салынған. Бөренеден қаланған үйлер де болуы мүмкін
(Х Кеңөткел). Мысалы, 1 Тасқора қонысындағы жертөлелер
бір камералы және олардың тереңдігі 1 м, ал екі-үш камера-
лы тұрғын жайлар сирек кездеседі. Үйлердің ауданы 20–50 м2.
Қысқа тамбур тәрізді кіре беріс шығыс жақта орналасқан.
Үй ішіндегі ошақ әзірше табылмады, бірақ солтүстік
жағынан ылғи да күл қалдығы кездесті. Солтүстік Қазақстан
аумағындағы жеркепелер қола дәуірінің аяғынан бастап пай-
да болған.
Тасқора, 1 Тасқора қоныстарынан табылған кол-
лекцияның ішінде қола пышақ, жебе, бүлінген қола заттар,
Поселение раннего железного века представляет со-
бой комплекс из более 30 западин округлой и овальной фор-
мы глубиной 0,2–0,5 м и размерами от 5 × 6 до 6 × 8 м. Часть
западин имеет каменную обкладку. На поверхности найдены
каменные мотыжки и пест.
Исследованы жилища двух типов: наземные и зем-
лянки. Наземные строения имеют толстые стены шириной
1–2 м, сложенные из камня. Часто практикуется пристра-
ивание жилищ тыльной стороной к отвесной поверхно-
сти склонов. Возможно, были и дома, сложенные из бре-
вен (Кеноткель Х). Землянки, например, на поселении Та-
скора 1, были обычно однокамерные и имели глубину 1 м;
двух-трехкамерные жилища встречаются реже. Площадь
жилищ 20–50 м 2. Вход в виде короткого тамбура находил-
ся с восточной стороны. Очаги внутри жилищ пока не об-
наружены, но с северной стороны от них всегда находят
остатки золы. Жилища-землянки на территории Северно-
го Казахстана появляются с конца эпохи бронзы.
В коллекции находок на поселениях Таскора и Таско-
ра 1 имеются бронзовый нож, наконечник стрелы, фрагмен-
Тасқора қонысы маңындағы Сілеті өзені
Река Селеты у поселения Таскора
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
18. Сарыарқадағы Тасмола қоныстары